Xasuuqii Isaaq

Xasuuqa loo gaystay isaaq wali wax cadaalada kamay helin beesha caalamka ama somaliya inteeda kale danbiilayaashii gaystayna wAli waxay ku raaxaysanayaan dalalka reer galbeedka iyagoo xora halka dadkii ku hanti beelay ama ku waayay dadkoodii wali aanay ilaawin wixii dhacay

Gundhig

Xilligii gumeystaha

Dawladdii Soomaaliyeed ee ugu horreysay ee xorriyaddeeda ka qaadatay gumeystayaashii waxay ahayd Somaliland, oo ahaan jirtay maxmiyadii Ingiriiska ee xorriyadda qaadatay 26-kii Juun 1960. Inta hartay ee loo yaqaanay Jamhuuriyadda Soomaaliya waxay ku hoos jirtay xukunka talyaaniga iyadoo loo yaqaan ' Territori Territory of Somaliland' Af-Somali la dhaho ama (sidoo kale loo yaqaan Somalia Italiana ). Muddo yar ka dib markii ay Somaliland xorriyadda qaadatay, waxay ahayd in ay la samaysato midow deg-deg ah deriskeeda koonfureed si loo abuuro Jamhuuriyadda Soomaaliya. Wixii hadda ka dambeeya British Somaliland waxaa loogu yeeri jiray waqooyiga (ama woqooyi galbeed) Jamhuuriyadda Soomaaliya, halka dowladdii hore ee Talyaanigu gumeysan jiray loogu yeeri jiray koonfur.

British Somaliland dhexdiisa Isaaq ayaa ka koobnaa kooxda ugu tirada badan maxmiyadda iyadoo kooxaha Dir iyo Harti ay iyaguna leeyihiin dad aad u tiro badan galbeedka iyo bariga Isaaq siday u kala horreeyaan.

Midowgii labada gobol ee Somaliland iyo Soomaaliya wuxuu cadeeyay inay dhibaato tahay horaantii markii afti laga qaaday 20 June 1961 si loo ansixiyo dastuurka ku meelgaarka ah ee xukumaya labada dhul ee gumaysigii hore diidey kala bar dadka ku nool dawlada Somaliland (waqooyi-galbeed) Jamhuuriyaddii Soomaaliyeed ee curdinka ahayd), magaalooyinkii waaweynaa ee maxmiyaddii hore ee Ingiriiska waxay ka codeeyeen ansaxinta dastuurka - Hargeysa (72%), Berbera (69%), Burco (66%) iyo Ceerigaabo (69%) - dhammaantood waxay soo celiyeen codad diidmo ah. . Tani waxay ka duwaneyd koonfurta (gumeysigii hore ee talyaaniga) oo soo celiyay taageerida xoogan ee dastuurka (iyo afar jeer tirada codadka laga filayo koonfurta, taasoo muujineysa musuqmaasuq doorashada, tusaale ahaan tan waa tuulo yar oo koonfurta la yiraahdo Wanla Weyn oo diiwaangashan haa cod ka sareyso 100,000 cod ee laga tiriyay waqooyiga oo dhan), tani waxay ahayd astaan weyn oo muujineysa jahwareer ka imanaya waqooyiga kaliya hal sano ka dib markii la aasaasay midowga. Tusaale kale oo ku saabsan jahwareerka ka dhashay waqooyiga wuxuu ahaa isku day afgambi oo ay sameeyeen saraakiisha waqooyiga kaasoo laga hor istaagay 1961.

Dhinacyada bulshada, siyaasadda iyo dhaqaalaha

Reer Waqooryigu kumay ganacsaneeyn dastuurka iyo shuruudaha mideynta waxay ahayd mowduuc ay sii daayeen dowladihii rayidka ee isaga dambeeyay. Reer waqooyiga, gaar ahaan kuwa ugu badan ee Isaaq, waxay aaminsanaayeen in gobolka midoobay loo qaybin doono federaal (waqooyi iyo koonfur) ayna heli doonaan saami cadaalad ah oo ku saabsan midaynta matalaada kadib. Koonfurta ayaa xukuntay dhammaan jagooyinka muhiimka ah ee gobolka cusub, tan waxaa ka mid ahaa Madaxweynaha, Ra'iisul Wasaaraha, Wasiirka Gaashaandhigga, Wasiirka Arrimaha Gudaha iyo jagooyinka Wasiirka Arrimaha Dibadda oo dhammaantood la siiyay siyaasiyiinta ka soo jeeda koonfurta. Faquuqa siyaasadeed ee inta badan reer waqooyiga dareemeen waxaa sii xumeeyey dhaqaale xumida, woqooyiga waxay heshay wax ka yar 7 boqolkiiba kaalmada qaran ee la bixiyo dhamaadka 1970s, maadaama in ka badan 95% dhammaan mashaariicda horumarineed iyo deeqaha waxbarasho lagu Koonfur. Tusaale waxaa soo qaatay Xasan Megag Samater, agaasimihii hore ee wasaarada waxbarashada Somaliland, wuxuu sheegayaa inuu xilkiisa wareejiyay 1966 iyadoo gobolada waqooyi ay leeyihiin "dhowr boqol oo iskuul oo heer walba leh, laga soo bilaabo dugsiyada hoose ilaa kuleejka . Sannadkii ugu dambeeyay ee xukunkii Siyad Barre, ma jirin hal iskuul oo si buuxda u shaqeeya. "

Inqilaabkii 1969

Oktoobar 1969 militarigu wuxuu xukunka kula wareegey afgembi kadib dilkii Madaxweyne Cabdirashiid Cali Shermarke iyo dooddii baarlamanka ee xigtey ee siyaasadeed ee ku saabsanayd dhaxalka oo ku dhammaatey is mari waaga. Ciidanka ayaa mamnuucay xisbiyada siyaasada, waxay laaleen dastuurka waxayna xireen Golaha Shacbiga, General Siyaad Barre ayaa loo doortay inuu noqdo madaxa qaranka wuxuuna gudoomiye ka ahaa golaha kacaanka ee ugu sareeyay. Nidaamka cusub wuxuu mamnuucay diidmada siyaasadeed wuxuuna adeegsaday qaab gacan culus oo lagu maareeyo gobolka. Barnaamijka Horumarinta ee Qaramada Midoobay wuxuu sheegay in "21-kii sano ee taliskii Siyaad Barre lahaa mid ka mid ah diiwaanada ugu xun ee xuquuqda aadanaha ee Afrika. Taliskii cusbaa wuxuu noqday dowlad macaamil ah Midowgii Soofiyeeti iyo sanadguuradii koowaad ee afgembiga wuxuu si rasmi ah u qaatay ' hantiwadaagga cilmiga ah fikradiisa asaasiga ah.

Hordhac

Dagaalki Itoobiya iyo Soomaliya

Dowladihii Soomaaliyeed ee kala dambeeyay waxay si isdaba joog ah u taageeri jireen qadiyadda diidnaanta Soomaaliyeed iyo fikradda 'Soomaali-Weyn', oo ah dareen xoog badan oo dad badan oo Soomaaliyeed ay xambaarsanaayeen, kaasoo ahaa himilada asaasiga ah ee dowladnimada Tani waxay taageero gaar ah ka heshay beesha Isaaq oo iyadu dirtay mutadawiciin badan, gaar ahaan 1976 markii ay ku biireen jabhadii WSLF ee jabhadda oo ay u direen mutadawiciin badan sanad ka hor dagaalka. Sababta kale ee ka dambaysay taageerada xoogan ee Isaaq waxay ahayd xaqiiqda ah in soohdinta laga sameeyay Itoobiya iyo Soomaaliya ay jartay dhul daaqsimeed muhiim u ah qabiilooyinka Isaaqa. Siyaad Barre oo ay weheliyaan Golihii Sare ee Kacaanka, si ay uxakameeyaan xukunkooda iyagoo isku dayaya inay dib uhelaan Deegaanka Soomaalida Itoobiya, waxay bilaabeen dagaal ka dhan ah Itoobiya 1977, dagaalkan waxaa loogu yeeray Soomaaliya 'Dagaalkii Soomaali Galbeed'. Midowgii Soofiyeeti, oo xilligaas xulafo la ahaa labada dal ee Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa u jeestay Barre, iyo (oo ay weheliyaan xulafadooda) waxay taageero ku filan siiyeen ciidammada Itoobiya si ay uga adkaadaan xoogagga Soomaaliyeed uguna qasbaan inay ka baxaan gobolka Soomaalida ee Itoobiya .

Barakicinta Isaaq iyo hubeynta qaxootiga

Soomaaliya oo dhan waxay dareentay saameynta jabkii Dagaalkii Ogadeeniya, hase yeeshe gobolka woqooyi (halka ay ku nool yihiin Isaaqs) waxaa soo maray inta badan burburka jireed iyo mid bini'aadanimo sababtoo ah juqraafi ahaan uu dagaalka ugu dhow yahay. Guuldarradii Soomaaliya ka soo gaadhay Dagaalkii xoraynta ogaden waxay sababtay qulqulka qaxoontiga Itoobiya (oo u badan qowmiyadaha Soomaalida iyo qaar Oromo ah ) oo ka tallaaba xadka Soomaaliya. Ilaa 1979, tirooyinka rasmiga ah ayaa soo wariyay 1.3 milyan milyan oo qaxooti ah oo ku sugan Soomaaliya, in ka badan kala bar dadkaas waxaa la dejiyey dhulka Isaaq ee waqooyiga. Arrintan ayaa culeys weyn ku keentay Isaaqyada deegaanka iyo hay'adaha dowladda, gaar ahaan markii ay dagaal qaraara la galeen Itoobiya, aqoonyahan Soomaaliyeed oo lagu magacaabo IM Lewis ayaa sheegay in "xaqiiqda jirta ay tahay in dhaqaalaha waddanku uusan haysan kheyraadka dhuuqo dad badan oo la rujiyay. "

Joogitaanka tiro intaa le’eg oo qaxooti ah, gaar ahaan markii tirada guud ee dadka Soomaaliyeed ee xilligaas ahayd 4.1 milyan (qiyaastii UN-ka ) waxaa loola jeedaa in ku dhowaad afartii qof ee Soomaaliya ku nool mid ka mid ahi uu qaxooti ahaa Taliskii Siyaad Barre wuxuu u adeegsaday joogitaanka tiro aad u tiro badan oo qaxooti ah isagoo raadinaya kaalmo shisheeye, iyo sidoo kale gaadiid uu ku barakiciyo kuwa loo arko inay cadaw ku yihiin gobolka, gaar ahaan Isaaq, Human Rights Watch ayaa xustay:

"Reer Woqooyiga [Dadka Isaaq] waa laga eryay ama ceyriyay loomana ogolaan inay ka shaqeeyaan xafiisyada dowladda ee ka shaqeeya arrimaha qaxootiga, si aysan u ogaan xaqiiqda ku saabsan siyaasadaha dowladda. Taa baddalkeeda qaxootiga, oo ka diiwaan gashan UNHCR waxaa laga siiyay shaqooyin xafiisyada ka shaqeeya arrimaha qaxootiga. ”

Markii ay dawladdu ku sii tiirsanaatay kaalmada caalamiga ah, ayaa kheyraadka gargaarka ee loo qoondeeyay qaxootiga ay sababeen ciil dheeraad ah oo ka imanaya dadka deegaanka Isaaq, gaar ahaan markii ay dareemeen in aan wax dadaal ah laga qaadin dhinaca dowladda si loogu magdhabo culeyska dagaalka. Intaas waxaa sii dheer, Barre wuxuu aad u jeclaystay qaxootiga Ogaadeeniya, ee ay isku qabiilka yihiin ( Daarood ) asaga. Xidhiidhkaas awgood, qaxootiga Ogadenia waxay doorbidaan inay helaan "adeegyada bulshada, shatiyada ganacsiga iyo xitaa xilalka dawlada." Markii cadaawada iyo niyad xumada kajirtay waqooyiga ay soo korortay, Siyaad Barre wuxuu hubeeyay qaxootiga Ogaadeenya, markii uu sidaa sameeyayna wuxuu abuuray ciidan aan caadi ahayn oo ka howlgala gudaha dhulka Isaaqa, adeegsiga nidaamka qaxootiga ee hubaysan ee ka dhanka ah dadka deegaanka ee Isaaq ee waqooyiga ayaa sidoo kale lagu xusay warbixinta Africa Watch :

"axooti kasta oo reer Ogaadeeniya ah waxaa loo qortay WSLF . WSLF waxay u muuqatay in loo tababaray la dagaalanka Itoopiya si ay ula soo noqoto Ogaadeeniya [Soomaali Galbeed], laakiin, runtii, waxay argagax ku reebtay shacabka rayidka ah ee Isaaq [Isaaq] ee ku nool gobolka xadka, kuwaas oo u yimid cabsi iyaga ka badan ciidanka Itoobiya. Dilalka, kufsiga iyo dhaca ayaa noqday wax iska caadi ah. ”

Siyaad Barre wuxuu si dhab ah u xaqiijinayay daacada qaxootiga Ogadenya iyada oo loo sii waday si taxaddar leh iyo ilaalin iyadoo la tixgalinayo deegaanka Isaaq oo aan kaliya laga dhaafin horumarka dhaqaalaha, bulshada iyo siyaasada laakiin sidoo kale ay si xoog ah u caburiyeen ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya iyo maleeshiyada qaxootiga Ogadenya. .

Dejinta qaxootiga Ogaadeenya ee dhulka Isaaq, iyo hubeynta kooxahan (oo si hufan u abuuray ciidan ajnabi ah waqooyiga ), waxay sii kicisay dadka deegaanka ee Isaaqa. Qaxootiga Ogaadeenya ee hubaysan, oo ay weheliyaan xubno ka tirsan ciidamada Mareexaan iyo Dhulbahanta (oo ay ka xanaajisay oo uu dhiiri galiyay taliskii Siyaad Barre) waxay bilaabeen olole argagixiso oo ka dhan ah Isaaqyada deegaanka maadaama ay kufsadeen haweenka, dilaan dad rayid ah oo aan hubaysnayn, reerahana ka hor istaagin sameynta aaska saxda ah. Barre wuxuu iska indha tiray cabashooyinkii Isaaq 1980-yadii, tan oo ay weheliso cadaadiskii Barre ee dhaleeceynta ama ka doodista xasuuqii baahsanaa ee ka dhacay waqooyiga waxay saameyn ku yeelatay in is-naceybka Isaaq ee muddada dheer loo rogay mucaaradnimo furan.

Abuuritaanka maleeshiyada qaxootiga Ogadenya

Dawladdu waxay bilowday barnaamij ay ku abuureyso kooxaha u ololeeya qaxootiga Ogaadeenya iyo sidoo kale inay ka dhigto ciidanka qaranka, waxay kaloo dhiirrigelisay abuurista kooxo maleeshiyo hubeysan ah oo ka tirsan xubnaha Daarood (qabiilkii Siyaad Barre). Ciidanka Soomaaliya waxay maareeyeen tababbarka labada koox, kharashaadna ku baxay oo ay ku jiraan wixii kharash ah ee ku baxay hubkooda iyo qalabkooda, isgaarsiinta raadiyaha iyo shidaalka waxay ka yimaadeen miisaaniyadda ciidanka.

Mid ka mid ah maleeshiyooyinkii ay samaysteen Qaxootiga Ogaadeenya wuxuu ahaa WSLF, oo si rasmi ah loogu abuuray la dagaalanka Itoobiya iyo "dib u soo celinta dhulka qowmiyadaha Soomaalida" ee Itoobiya laakiin waxaa ugu horayn loo adeegsaday dadka rayidka ah ee reer Isaaq ah iyo reer guuraaga. Warbixinta Human Rights Watch ee Africa Watch ayaa lagu yiri "WSLF waxaa loo tababaray si ay ula dagaalanto Itoopia si ay ula soo noqoto Ogaadeen, laakiin, xaqiiqdii, waxay argagax gelisay shacabka Isaaq ee ku nool gobolka xadka, kuwaas oo u yimid cabsi iyaga ka badan tan Itoobiyaanka. ciidan. Dil, kufsi iyo bililiqo ayaa noqotay wax caadi ah. ”

Bililiqada, Qaxootiga Ogaadeenya ee ka yimid Itobiya waxay weerareen guryo ay ka faaruqeen dad rayid oo Isaaq ah nacayb qabiil darteed. Dabeecadda ganacsi ee Isaaq ayaa iyaduna qayb ka ahayd dhaca ballaaran, ee ay Ogaadeenku u arkeen 'mid aan loo qalmin':

Waqooyiga Soomaaliya, beelaha Isaaq waxay la kulmeen qaxooti aad u tiro badan oo Ogaadeen ah oo ka yimid bariga Itoobiya kuwaasoo Siyaad ku dhiirrigeliyey inay bililiqaystaan hanti, dad weeraraan, magaalooyinkana xasillooni darro ka abuuraan. Qalab dulmiya, Ogaadeenka iyo ciidankii joogtada ahaa ee Soomaalida ayaa loo arkay xoogag shisheeye oo loo soo diray inay cabudhiyaan Isaaqa. Cadaawada qabiilka waxay kuxirantahay nacayb darajo ah madaama ay reer miyiga Ogaadeeniya ku dhibaateeyeen ganacsatada Isaaq nacayb muuqaal ah, iyagoo ku qancay in hantidooda iyo badeecooyinkooda magaalooyinku aysan u qalmin. Isaaq waxay ka sheekeeyaan sheekooyin qosol badan, laakiin naxdin leh oo ku saabsan reer Ogaadeeniya oo guryaha casriga ah ka xaday guryaha ku yaal Hargeysa, Boorama iyo Burco, ka dibna dib ula laabtay "koobabkoodii" si loogu isticmaalo dhulka daaqsinka fog ee koronto la'aan.

Maaddaama WSLF, oo uu taageerayay taliskii Barre, ay sii waday weerarada iyo gumaadka ka dhanka ah Isaaqa, ayaa ergo loo diray inay la kulmaan Madaxweyne Barre 1979 si ay uga codsadaan inay joojiyaan xadgudubyada maleesshiyaadka WSLF. In kasta oo ballanqaadyo loo sameeyay odayaasha Isaaqa haddana dhibaatadii ka dhanka ahayd rayidka iyo reer guuraaga ee WSLF way sii socotay.

Xadgudubka joogtada ah ee maleeshiyadka WSLF iyo dowladda oo aan dan ka lahayn dhibaatada loo geysanayo dadka shacabka ah ee reer Isaaq ah iyo reer guuraaga ayaa ku kaliftay saraakiil badan oo ka tirsan ciidamada Isaaq inay ka baxaan ciidamada iyagoo doonaya inay abuuraan dhaqdhaqaaqooda hubaysan ee ay kula dagaalamayaan Itoobiya, middaas oo sidoo kale cabsi gelin doona WSLF isla markaana niyad jabineysa rabshado kale. ka dhan ah shacabka Isaaq. Dhaqdhaqaaqooda cusub, oo ay taageereen oo ay maalgeliyeen Isaaqs, waxaa loogu magac daray Afraad (unugga afraad) wuxuuna hawlgalay 1979. Dhaqdhaqaaqii Isaaq ee Afraad ayaa isla markiiba dagaal la galay garabka qabiilka Ogaadeen ee WSLF qaab dhowr kulan oo dhiig ku daatay oo dhex maray labada koox. Ujeedada Afraad waxay ahayd in WSLF laga saaro dhufaysyadoodii (dhulka Isaaq) halka WSLF ay ku jawaabtay aargudasho dheeraad ah oo ka dhan ah rayidka Isaaq ee ku nool gobolka xadka.

Xaaladda waxaa uga sii daray markii loo magacaabay Maxamed Xaashi Gaani, oo ay ilmo adeer yihiin Madaxweyne Siyaad Barre iyo Mareexaan Daarood oo ah taliyaha millatariga ee gobollada waqooyi oo xaruntiisu ahayd Hargeysa 1980. Xukunkii Gaani wuxuu si gaar ah ugu adkaa dadka beesha Isaaq, wuxuu ka saaray dhamaan meelihii muhiimka ahaa ee dhaqaalaha, wuxuu hantiyay hantidoodii wuxuuna gobolada waqooyi ku soo rogay sharciyo deg deg ah. Waxa kale oo uu amar ku bixiyey in laga wareejiyo Afraad oo laga fogeeyo gobolka xadka, isaga oo siinaya WSLF gabi ahaanba gacan ku haynta gobolka xadka, sidaasna ku reebay reer guuraa Isaaq ah oo deegaanka ku nool iyadoon wax difaac ah laga helin rabshadaha WSLF.

Koox kormeer ah oo ka socota Qaramada Midoobay oo booqday aaggaas 1988 ayaa ku warramay in Qaxootiga Itoobiya ee (Ogaadeen) ay wataan hub ay siinayaan Ciidanka Soomaaliya. Kooxda UN-ka ayaa soo werisay in, dhiirigelinta Ciidanka Soomaaliya, in qaxootiga Ogaadeeniya ay bililiqo balaaran ka geysteen magaalooyin dhowr ah oo woqooyiga ku yaal.

Kacdoonka Isaaq

Horraantii 1978-dii taliskii Siyaad Barre wuxuu si buuxda gacanta ugu hayey hay'adaha dhaqaalaha ee dawladda Soomaaliya, oo ay ku jiraan tiro badan oo kaalmooyin shisheeye ah oo la geeyay "iyadoo la adeegsanayo dib-u-qaybin xulasho ah si loo hubiyo daacad u ahaanta xukunka". Siyaasadihii cabudhinta ee xukunkii Siyaad Barre ee ka dhanka ahaa dadka Isaaqa ah ayaa sii socday markii 1981, taliskii Siyaad Barre uu ku dhawaaqay dagaal dhaqaale oo ka dhan ah Soomaalida ka soo jeeda waqooyi galbeed iyo gaar ahaan Isaaqa. Tani waxay ahayd sababihii ugu weynaa ee ugu danbeyntii ku dhacay taliskii Barre 1991. Waxay u horseeday koox ganacsato Isaaq ah, arday, shaqaale dawladeed hore iyo siyaasiyiin hore oo deganaa Boqortooyada Ingiriiska inay aasaaseen Dhaqdhaqaaqii Wadaniga Soomaaliyeed ee London bishii Abriil 1981. Markii hore, ujeedka kooxihii kala duwanaa ee ku midoobay abuuritaanka SNM ma ahayn inay abuuraan jabhad hubaysan oo xorayn, laakiin waxay ahayd in kooxahani u samaysteen jawaab toos ah siyaasadaha qallafsan ee taliskii Barre ku soo rogay Isaaq. Hase yeeshe, mowqifkii rasmiga ahaa ayaa is badalay ka dib shirkii Shirweynihii dhawaan la aasaasay Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM bishii Oktoobar 1981 oo loo bedelay mid xoreyn ah "iyadoo ujeedadu ahayd in laga takhaluso Soomaaliya ee Barre lana dhiso dowlad dimoqraadi ah oo ka dhalata Soomaaliya kana mid noqota nidaamka qabiilka. ". Fikir ahaan, SNM waxay ahayd dhaqdhaqaaq u janjeera dhanka reer galbeedka waxaana lagu tilmaami jiray "mid ka mid ah dhaqdhaqaaqyadii ugu dimuqraadiyadda fiicnaa Geeska Afrika".

Markhaati Human Rights Watch ah oo la hor keenay Guddi-hoosaadka Afrika ee Golaha Koongareeska Mareykanka 14kii Luulyo 1988dii ayaa sheegtay in ficillada dowladdii Barre ay "abuurtay heer rabshado aan horay loo arag baaxad iyo mudaba Soomaaliya". Markhaatiga Aryeh Neier (oo ah aasaasaha HRW ) wuxuu sharxayaa macnaha guud ee aasaaskii SNM:

Tan iyo 1981, aasaaskii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM, waqooyiga Soomaaliya waxaa ka dhacay xasuuqii ugu xumaa. Xadgudubyada xuquuqda aadanaha ee halista ah, oo ay ku jiraan xukunnada ka baxsan xukunka garsoorka ee dadka rayidka ah ee aan hubeysnayn, xarigga iyada oo aan maxkamad la soo taagin, maxkamado aan caddaalad ahayn, jirdil, kufsi, dhac iyo baad, ayaa ah astaamaha ugu caansan nolosha magaalooyinka iyo baadiyaha gobolka woqooyiga ilaa 1981. Si Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM looga xayuubiyo saldhig rayid ah oo ay ku taageerto aaggooda ay ka hawlgalaan, kuwa ku nool miyiga u dhexeeya Hargeysa iyo xadka Itoobiya waxay la kulmeen si gaar ah naxariis darro. Siyaasad dhulka lagu gubey oo ku lug lahayd gubida beeraha, dilka xoolaha, burburinta haamaha biyaha lagu keydiyo iyo sunta si ula kac ah loogu sumeeyo, ayaa militarigu si firfircoon u baacsadeen. Magaalooyinka waaweyn ayaa bandow lagu soo rogay dhowr sano; Xayiraadaha sharci darrada ah ee kordhinta bandowga ayaa fududeysay baadda askarta iyo roondooyinka bandowga. Safarka gudaha waxaa lagu xakameynayaa isbaarooyinka militariga. . . . Jiritaanka SNM waxay marmarsiinyo u noqotay Madaxweyne Barre iyo ku xigeenadiisa militariga ee waqooyiga inay dagaal la galaan muwaadiniinta nabada ah iyo inay awood u siiso inay xoojiyaan awooda ay ku leeyihiin dalka iyagoo argagax geliya cid kasta oo looga shakiyo inuusan si daacad ah u taageerin dowlada. . Sannado rabshado dawladeed oo joogto ah ayaa abuuray xaalad halis ah oo qalalaase siyaasadeed ah oo ka jirta gobolka.

Jawiga sharci darrada ayaa u suurta gelisay askarta inay dhibaateeyaan dadka shacabka ah ujeeddooyinka baadda. Dad badan oo Soomaaliyeed ayaa soo sheegay in saraakiisha militariga iyo kuwa nabadsugida kaliya ay ka jawaabaan su'aalaha ay weydiiyaan ehelada maxaabiista iyagoo u balan qaadaya inay sii deyn doonaan si ay u helaan lacag kaash ah. Dadka rayidka ah ee ku nool Buroa iyo Hargeysa ayaa marar badan laga mamnuucay in ay aas u sameeyaan eheladooda ay toogtaan ciidamada iyo ilaalada bandowga ilaa ay ka bixiyaan madax furasho. Kufsiga, ee haweenka da'da yar iyo kuwa waaweyn, waa wax caadi ah. Waxa kaliya laga sii dayn doonaa xarumaha dadka lagu hayo, xitaa marka la kufsado, haddii qoysku bixiyo madax furasho. Ma jiro askari ama xubin ka tirsan ciidamada amniga oo waligiis la edbiyay ama la maxkamadeeyay xadgudubyo, taasoo muujineysa guud ahaan xisaabtan la’aanta.

Markay ahayd 1982-kii Ururka Dhagdhaqaaqa Waniga Soomaaliyeed SNM waxay u wareejisay xaruntoodii magaalada Diri-dhaba ee dalka Itoobiya, iyadoo maadaama labada dal ee Soomaaliya iyo Itoobiya ay wakhtigaas bixiyeen goobo ammaan ah oo ay ka hawlgalaan kooxaha wax iska caabbinta. Halkaas ayay Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM si guul leh uga bilowday dagaal dhuumaalaysi ah oo ka dhan ah taliskii Siyaad Barre iyadoo lagu soo qaaday duullaanno laguna garaacay laguna fuliyay hawlgallo saldhigyo ciidan oo ku dhex yaallay deegaannada Isaaq ka hor intaysan ku noqon Itoobiya. SNM waxay sii waday qaabkan weerarada ah 1982 iyo 1980-yadii oo dhan, waqtigaas oo Somalida Ogadeeniya (qaar ka mid ah qaxooti la qortay) ay ka koobnaayeen inta badan ciidamadii hubaysnaa ee Barre ee lagu eedeeyay inay geysteen falal xasuuq ah dadka Isaaq ee waqooyiga. Waxaa markaas cadaatay in taliskii Barre uu ku tilmaamay dhamaan dadka Isaaq inay yihiin cadaw gobolka. Si loo wiiqo taageerida Ururka Dhagdhaqaaqa Waniga Soomaaliyeed SNM ee gudaha Isaaqa, dowladdu waxay dejisay siyaasad si nidaamsan loogu adeegsado rabshadaha ballaaran ee ka dhanka ah dadka deegaanka Isaaq. Warbixin ay soo saartay hay'adda Africa Watch ayaa lagu sheegay in siyaasaddu ay ahayd "natiijada ka soo baxday fikrad gaar ah oo ku saabsan sida loola dagaallamayo muqaawamada," iyadoo caqligu yahay "in lagu ciqaabo dadka rayidka ah ee loo malaynayo inay taageeraan weeraradii SNM iyo in laga niyad-jebiyo caawimaad dheeraad ah ".

Rabshadaha ay dowladdu soo abaabushay ka sokow, qaababka kale ee lagu burburin karo kacdoonka Isaaq waxaa ka mid ahaa in dowladda ay sii waddo siyaasadeeda ku aaddan caburin siyaasadeed iyo tallaabooyinka dhaqaale ee adag, tan waxaa ka mid ahaa in laga joojiyo deeqaha caalamiga ah ee deeqaha cunnada ee Isaaqa. Tani waxay ahayd mid si gaar ah u adkeyd maadaama gargaarka cuntada uu ahaa ku dhowaad kalabar dhammaan cunnooyinka laga isticmaalo Soomaaliya 1980-yadii.

Qorshaynta iyo diyaarinta

Warqadda Geerida

Warqadda Geerida (1/2) waxaa qoray General Mohammed Said Hersi Morgan, oo sodog u ah kaligii taliyihii Siyaad Barre, warqad siyaasadeed oo xalka ugu dambeeya ee Soomaaliya "Isaaq" la soo jeediyay.

Warqadda Geerida (2/2) waxaa qoray General Mohammed Siyaad Xersi Morgan, wiilka uu sodogga u yahay kaligii taliyihii Siyaad Barre, warqad siyaasadeed oo ay ku jirto soo jeedinta "xalka ugu dambeeya" ee "dhibaatada Isaaq" ee Soomaaliya.

Bishii Janaayo 1986, wiilka uu sodoga u yahay Barre isla markaana ah ku xigeenka waqooyiga General Maxamed Siciid Xirsi Moorgan, oo ahaa waardiyihii Barre ka hor inta uusan guursan gabadhiisa ayaa lagu soo warramey inuu reer guuraaga Isaaq ugu joogo ceel biyood "haddii aad Isaaq diidaan, annagu waannu baabi'in doonnaa magaalooyin, waxaadna dhaxli doontaa dambas oo keliya ".

General Morgan (ka dib in la yaqaan Butcher of Hargeisa) Waxa kale oo uu mas'uul ka ahaa warqad siyaasad qoraal ah oo uu soddog intii uu sida taliyaha ciidamada reer woqooyi ah, warqaddan u yimid inuu noqon oo loo yaqaan 'Warqadda Geerida', taas oo uu "ku soo bandhigay aasaaska siyaasad gubanaysa dhulka si looga takhaluso 'jeermis-diidka Soomaalida".

Warqadda siyaasaddu (sidoo kale loo yaqaanno Warbixinta Morgan) waxay si rasmi ah u ahayd warbixin qarsoodi ah oo sare oo madaxweynaha loo soo diray oo ku saabsan "tallaabooyinka la fuliyay iyo kuwa lagu taliyay" ee "xalka kama dambaysta ah" ee "dhibaatada Isaaq" ee Soomaaliya. Morgan wuxuu qoray in dadka Isaaqa waa in "la galiyaa olole tirtirid ah" si looga hortago in Isaaq "madaxooda mar kale". Isaga oo sii hadlaya ayuu yidhi: "Maanta, waxaan haysannaa dawada saxda ah ee fayraska ee ku jirta [jirka] Dawlad Soomaaliyeed Qaar ka mid ah "dawooyinka" uu ka hadlay waxaa ka mid ahaa: "Isu dheelitirka dadka wanaagsan ee wax haysta si loo baabi'iyo urursiga hantida [gacanta Isaaq]." Intaas waxaa sii dheer, wuxuu ku baaqay "dib-u-dhiska Golaha Deegaanka [ee degsiimooyinka Isaaq] si loo dheellitiro xubnaheeda hadda jira oo ay gaar ka yihiin dad gaar ah [Isaaq]; faleebo carruur [Ogaadeenya] ah oo laga soo qaaday Xeryaha Qaxootiga ee agagaarka Hargeysa ".

Talooyinka xad dhaafka ah waxaa ka mid ahaa: "Bixinta aag aan la dagi karin oo u dhexeeya ciidanka iyo cadowga, taas oo lagu sameyn karo iyadoo la burburiyo haamaha biyaha iyo tuulooyinka ku teedsan dhulka ay adeegsadeen ee lagu soo dhex galay"; iyo "ka saarida xubinimada ciidamada iyo shaqaalaha rayidka dhamaan dadka u furan tuhunka caawinta cadawga - gaar ahaan kuwa haya xilalka xasaasiga ah".

Isaga oo ka hadlaya sida aan caadiga ahayn ee daacadnimada leh ee warbixinta, Xasan Cabdi Madar wuxuu yidhi:

Warbixinta waxay ku socotaa Madaxweynaha SDR, Wasiirka Difaaca, iyo Wasiirka Arimaha Gudaha. Kan dambe, Major-General Ahmed Suleymaan Abdalla wuxuu kaloo sodog u yahay Madaxweynaha, iyo Ra'iisul Wasaare Ku-Xigeenka Saddexaad. Maaddaama Madaxweyne Siyaad Barre uu sidoo kale yahay Wasiirka Gaashaandhigga - horeyna u soo qabtay jagadaas, Jeneraal Mohammad Ali Samatar, markii la dalacsiiyay Raiisel Wasaaraha Janaayo 30, 1987 - warbixinta waxay umuuqataa inay ku kooban tahay xubnaha qoyska. Tani waxay sharrax ka bixin doontaa sida qumman ee ay u qeexeyso qabiilooyinka qaarkood oo bartilmaameed u ah fulinta iyo ku talinta tallaabo ciqaabeed. ”  

Ujeeddooyinka kale ee siyaasadda waxaa ka mid ahaa hubeynta qabaa'ilka kale ee gobolka iyo in lagu dhiirrigeliyo inay la dagaallamaan Isaaqa ugu xoogga badan:

Maaddaama ay caddaatay in Isaaqa ay ficil iyo ujeedo la ahaayeen Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM; iyo markii aynaan arki karin iyagoo ka tanaasulaya safka ay muddo ku khiyaaneeyeen, si aan uga hortagno iyaga; dadka kale ee degan Waqooyiga shirarka joogtada ah iyo ololaha abaabulka ee loogu talagalay in lagu kiciyo waxqabadka isla markaana kor loogu qaado heerkooda wacyiga. Tan waxaa loogu talagalay in lagu xoojiyo midnimadooda iyo in lagu wareejiyo midnimada Soomaaliyeed derbi difaac ah. Dadkaas waxaa ka mid ah: reer Awdal, qaybaha kala duwan ee Soomaali Galbeed [oo ay ku jiraan qaxootiga Ogaadeenya], dadka Laas Qorey, iyo dadka Daami, iwm. Shaki kuma jiro in midnimada dadkan ay soo celin doonto isu dheelitirka miisaanka oo hadda loo xaglinayo dhinaca Isaaqa. Haddii ay si firfircoon u weeraraan shaqooyinkooda, midnimadooda shaki la’aan waxay hoos u dhigaysaa kuwa isla weynida ku adkeysanaya inay iyagu leeyihiin Waqooyiga marka xaqiiqadu si kale tahay. ”

Xukunno sharci darro ah

File:Dead bodies of Hargeisa victims, June 1988.jpg

Dhibbanayaasha xukunka dil toogashu ah lu riiday ee sharci-darrada ah ee askarta dawladdu ku reebtay waddo Hargeysa ku taal, Juun 1988, Amnesty International

Nidaamka dilalka aan loo meel dayin ee ay shaqaalaysiisay dawladu kadib weeraradii Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM wuxuu saamayn xoog leh ku yeeshay mucaaradka dawlada oo udhaxeeya reer guuraaga Isaaq iyo magaalooyinkaba. Milatarigu wuxuu ku shaqeynayay iyadoo loo maleynayo in haddii SNM ay ka hawlgeli lahayd aag gaar ah, dadka deegaanka ay waajib ku tahay inay taageeraan jabhadda. Sida laga soo xigtay Human Rights Watch 'Africa Watch, boqolaal Isaaq ah ayaa la daldalay oo loo gaystay aargudasho kale iyadoo lagu saleynayo tuhunka noocaas ah.

Dilaalkaani wuxuu bilaabmay ka dib markii ay sii kordhisay duulaankii ay ku haysay magaalooyinka Isaaq ee waqooyiga. Kulan kasta oo dhexmara SNM iyo ciidamada dawladda, "ciidanku wuxuu qaadi jiray xaaqis aagga ay dhibaatadu ka dhacday. Xasuuqyo ayaa xigay, sidoo kale dilka xoolaha, adeegsiga miinooyinka dhulka lagu aaso in lagu qarxiyo baraagaha, gubida aqalada, qabqabashada iyo xirida. Dhammaan dadka ku nool aagga waxaa loo haystay inay yihiin 'cadowga'.

Xulista soosocota ee dhacdooyin badan oo dil toogasho ah oo lagula kacayo dadka rayidka ah ee Isaaq oo ay soo aruurisay Hayadda Xuquuqil insaanka Human Rights Watch geebteeda aAfrika'Africa Watch':

Xulo dilal sharci darro ah

Maya	Goobta	Tirada dhibbanayaasha	Taariikhda	Faahfaahin
1	Gogol Wanaag (oo u dhow Arabsiyo )	6	15 Oktoobar 1984	Xaaska nin beeraley ah ayaa lagu xiray Gogol Wanaag, iyadoo lagu eedeeyay inay gabaad siisay halgame ka tirsan Jabhada SNM. Intaa oo la qabtay dhawr qof oo kale, lix nin oo Isaaq ah ayaa isla goobta lagu toogtay, oo ay ku jiraan laba walaalo ah oo waayeel ah, labadooda wiil iyo wiil uu sodog u yahay nin oday ah oo dibada ka yimid. Aqalladoodii waa la gubay, xoolahoodiina waa la laayay. Dhamaantood waxaa lagu eedeeyay inay ka caawiyeen xaaski ninka beeralayda inay gabaad siiso halgamaagii SNM. Ninka lixaad ayaa lagu soo oogay inuu xubin ka ahaa SNM isla markaana uu la socday halgamaagii SNM ee baxsaday. Dadka tuulada looma oggolaan inay aaseen ragga dhintay shan maalmood.
2	Boqol Jirreh (waa qayb ka mid ah Hargeysa oo deris la ah xarun militari)	26	17 Nofeembar 1984	Maxkamad militari oo guurguurta ayaa 26 Isaaq ku xukuntay dil. Kooxdu waxay u kala jabtay 9 qof oo rayid ah iyo 17 ka mid ah halgamayaashii SNM, in badan oo ka mid ah dhibbanayaashana waxay ahaayeen reer guuraa. Hantidoodii iyo hantidoodiiba waa la qabtay. Koox odayaal reer Hargeysa ah ayaa sidoo kale loo qabtay inay goobjoog ka ahaadaan 'dacwadda' maxkamadda, sidaa darteed waxay 'macno macquul ah' kula hadlayaan dadka deggan Hargeysa.
3	Burco	43	Diisambar 1984	Qaar badan oo ka mid ah 43 dhibanayaal ayaa in muddo ah ku xirnaa xabsiga dhexe ee magaalada iyadoo lagu soo oogay dambiyo kala duwan. In December sida SNM hortiisa buuraha ku wareegsan Sheikh ogaaday dowladda, dhammaan eedaymaha ka dhanka ah 43 nin oo Isaaq ah ayaa hoos u dhacay, oo dhammaantoodna way ku eedeeyay ururka SNM. Waxaa 'la maxkamadeeyay' ka hor Maxkamad Milatari oo Guurguura oo isla galabta ayaa la toogtay. Asal ahaan 45 nin oo Isaaq ah ayaa lagu waday in la dilo; daqiiqadii ugu dambeysay labo nin oo maalqabeen ah ayaa loo tudhay cabirka amaahda ay ku leeyihiin bangiyada.
4	Gabiley iyo Tog Wajaale	25	14 Maarso 1988	Maxkamad Milateri oo Guurguura ayaa 25 nin oo Isaaq ah ku xukuntay dil; isla maalintaas ayaa la daldalay. Waxaa loo toogtay aargudasho markii uu fashilmay guluf militari oo weyn oo ka dhan ah SNM ee ka dhacay agagaarka; qaar kamid ah dhibanayaasha waxay ahaayeen rag aad u duqoobay.

Xasuuq

Kalidii taliyihii Soomaaliyeed ee Siyaad Barre, oo ahaa abaabul xasuuq.

Intii lagu guda jiray iskahorimaadkii u dhexeeyey xoogaggii Dhaqdhaqaaqa Waddaniga Soomaaliyeed ee SNM iyo Ciidankii Soomaaliya, ololihii xasuuqa ee dawladda Soomaaliya ee ka dhanka ahaa Isaaqa wuxuu dhacay intii u dhexeysay May 1988 iyo Maarso 1989. Sida laga soo xigtay Alex de Waal, Jens Meierhenrich iyo Bridget Conley-Zilkic:

Sanadkii 1987, Siyaad Barre, madaxweynihii Soomaaliya, isagoo ka niyad jabsan guul darrada ciidanka ee ka dhanka ah kacdoon wadayaasha Dhaqdhaqaaqa Qaranka Soomaaliyeed ee woqooyiga dalka, wuxuu u fidiyay dowladda Itoobiya heshiis ay ku joojinayaan hoyga iyo taageerada ay siinayaan SNM soo laabto Soomaaliya kor u siinaya in ay dalab dhul badan Itoobiya ee Deegaanka Soomaalida . Itoobiya heshiis bay ahayd heshiisna waa la saxeexay 3dii Abriil 1988 kaas oo ka koobnaa qodob xaqiijinaya heshiis ah in aan la caawin ururada macaaradka ee saldhigoodu yahay midba midka kale. Jabhada Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM ayaa dareentay culeyska saaran inay joojiso howlahooda ku aadan xuduuda Itoobiya iyo Soomaaliya, waxayna go’aansadeen inay weeraraan dhulalka waqooyiga Soomaaliya si ay ula wareegaan magaalooyinka waaweyn ee waqooyiga. Dabeecadda arxan darrada ah ee jawaabcelintii dowladdii Siyaad Barre waxay ahayd mid aan horay loo arag, waxayna horseedday waxa uu Robin Cohen ku tilmaamay mid ka mid ah "dagaalladii sokeeye ee ugu xumaa Afrika".

Ilaa Boqol kiba 90% magaalada Hargeysa (magaalada 2-aad ee ugu weyn Jamhuuriyadda Soomaaliya) waa la baabiyay ama burburiyay.

Jawaabtii Siyaad Barre ee weeraradii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM waxay ahayd mid naxariis daro ah oo aan lala bar bar dhigi karin, iyadoo ujeedooyin cad laga lahaa sidii wax looga qaban lahaa "dhibaatada Isaaq", wuxuu amar ku bixiyay "duqeynta iyo duqeynta cirka ah ee lagu qaado magaalooyinka waaweyn ee waqooyi galbeed imikana kala ah Maroodi jeex iyo Saaxil iyo in si habsami leh loo burburiyo guryaha Isaaq, degsiimadiisa iyo meelaha biyaha laga dhaansado . Taliskii Siyaad Barre wuxuu si gaar ah u bartilmaameedsaday xubnaha rayidka ah ee kooxda Isaaqa gaar ahaan, gaar ahaan magaalooyinka Hargeysa iyo Burco iyada oo taa loo adeegsanayo adeegsiga madaafiic aan loo meel dayin iyo duqeyn cirka ah oo lala beegsanayo dadka shacabka ah ee ka tirsan qabiilka Isaaqa.

Bruce Jentleson, agaasimihii hore ee Sanford School of Public Policy wuxuu ku sifeynayaa xasuuqii shacabka Isaaq sida soo socota:

Ciidamada dowladdu waxay uga jawaabeen "waxashnimo arxan-darro ah", iyagoo beegsanaya dhammaan dadka shacabka ah ee Isaaqa ah xarig, kufsi, dil wadareed, iyo toogasho aan loo meel dayin iyo duqeyn, Boqollaal kun oo qaxooti Isaaq ah ayaa naftooda uga qaxay xadka Itoobiya; diyaaradaha dagaalka ee dowladda ayaa ku xayiray markii ay cararayeen. Ilaa konton kun oo qof oo Soomaali ah ayaa dhintey iyadoo magaalada Hargeysa si siman looga simeeyey waxa falanqeeyayaasha dibaddu ay ku tilmaameen olole "xasuuq" ah oo maamulkii Barre ku qaaday Isaaq.

The use of large-scale aerial bombardment was unprecedented in the history of African civil unrest. The brutal response of the Siad Barre government did not stop there, in discussing the systematic way in which the government targeted Isaaq people with aim to inflict as much loss in property and life, Waldron and Hasci published the following account:

General Mohammed Said 'Morgan', one of Siad Barre's sons-in-law, [was given] the opportunity to put into operation further elements of a pacification plan he had drawn up earlier. Government forces reacted with appalling savagery to the SNM seizure of Burao and near capture of Hargeisa. The response culminated in the bombing and artillery bombardment of Hargeisa to a point of virtual destruction. Civilian refugees fleeing towards the border were bombed and gunned indiscriminately. It was seen, probably rightly, as an attack on the whole Isaaq people...

Weerarkii ka dhacay Hargeysa wuxuu isku darsaday adeegsiga madaafiicda iyo duqeynta cirka.

Saddexdii bilood ee ugu horreysey ee colaaddu socotey, dadka Isaaq aad ayey uga qaxeen magaalooyinkooda oo magaalooyinkii woqooyi waxay noqdeen kuwo ka madhan dadkooda. Isaaqyadii madaniga ahaa "waa ladilay, waxaa lagu xiray xaalado adag, waxaa lagu qasbay inay ka qaxaan xadka, ama waxay ku barakaceen baadiyaha fog".

Dawladdii Siyaad Barre waxay qaadatay siyaasad ah in "Isaaq kasta oo awood u leh oo caawin kara Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM la dilo. Kuwii kaalmo dhaqaale ama saameyn ku yeelan karay SNM, darajo bulsheed awgood, waxaa lagu xukumay xabsi. ” In kasta oo siyaasaddani aysan ka reebayn carruurta iyo waayeelka, haddana natiijada waxay noqotay in "in ka badan 90% dadka la dilay ay da'doodu u dhaxeysay 15-35 sano."

Taariikhyahan Soomaaliyeed Maxamed Xaaji Ingiriis wuxuu tixraacayaa "ololaha xasuuqa qaran ee ay dawladu soo abaabushay ee lagu soo qaaday kooxda Isaaq", taas oo uu xusay in "caan ku yihiin hadalada bulshada sida 'Xasuuqii Hargeysa'" oo ah "xasuuq la ilaaway".

Tiro ka mid ah aqoonyahannada xasuuqa (oo ay ku jiraan Israel Charny, Gregory Stanton, Deborah Mayersen, iyo Adam Jones ) iyo sidoo kale warbaahinta caalamiga ah, sida The Guardian, The Washington Post iyo Al Jazeera kuwo kale, waxay u gudbiyeen kiiska mid xasuuq.

27 May: Burco

Dhaqdhaqaaqii Dhaqdhaqaaqa Waddaniga Soomaaliyeed ayaa weeraray oo qabsaday magaalada Burco (oo markaa ahayd magaalada saddexaad ee ugu weyn dalka) Jimcihii 27kii May. Waxay ku qabsadeen magaalada laba saacadood gudahood waxayna markiiba la wareegeen xaruntii militariga ee garoonka diyaaradaha (halkaasoo ay joogeen tirada ugu badan ee askarta), saldhigga dhexe ee booliska Burco iyo jeelka, halkaas oo ay ka sii daayeen maxaabiis siyaasadeed (oo ay ku jiraan ardayda iskuulka) oo ka soo jeeda magaalada weyn. xabsi Ciidamadii dowladda ayaa dib u gurtay, oo waxay dib isugu urursadeen Goon-Cad oo magaalada ka baxsan, waxayna galabnimadii soo galeen bartamaha magaalada. Sida lagu sheegay warbixinno ay soo saartay hay'adda Human Rights Watch ee loo yaqaan 'Africa Watch', askartu, markii ay soo galeen magaalada, waxa ay ku kaceen weerar ba'an 27 iyo 28kii Maajo. Tani waxaa ka mid ahaa "Ragga oo laga soo jiido guryahooda laguna toogto meesha ugu fog" iyo dil kooban oo loo geysto dadka rayidka ah, warbixinta ayaa sidoo kale lagu xusay in "dadka rayidka ah ee da 'walba ay isugu soo baxeen bartamaha magaalada, ama kuwa taagan banaanka guryahooda ee daawanaya dhacdooyinka isla goobta ayaa lagu dilay. Dhibbanayaasha waxaa ka mid ahaa arday badan. " Sidoo kale waxaa jiray dhac baahsan oo ay geysteen askartu, waxaana la sheegay in dadka qaar ay ku dhinteen arintaasi.

Ka dib labadii maalmood ee ugu horreysey ee khilaafka, oo ka xanaaqsanaa heerka ay Isaaqku soo dhoweeyeen duulaanka Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM, oo ay ka xumaadeen awooddooda ay ku xakameyn kari waayeen horusocodkii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM, ayaa millaterigu bilaabay inuu weeraro shacabka rayidka ah iyada oo aan la xakamayn "sidii oo ay tahay cadowga". Milatarigu wuxuu adeegsaday "madaafiic culus iyo taangiyo, oo waxyeelo ba'an u gaystay, rayid iyo hanti intaba. Bazookas, qoryaha darandooriga u dhaca, bambooyinka gacanta laga tuuro iyo hubka kale ee wax gumaada ayaa sidoo kale lala beegsaday bartilmaameedyo rayid ah oo ku yaal Hargeysa oo sidoo kale la weeraray iyo sidoo kale magaalada Burco. ”

Koox ka tirsan Xafiiska Xisaabaadka Guud ee Golaha Koongareeska Mareykanka ayaa ku soo warramay jawaabta dowladda Soomaaliya ee weerarkii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM sida soo socota:

Ciidankii Soomaaliya ayaa la sheegay in ay kaga jawaabeen weeraradii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM bishii May 1988-kii xoog aad u xoog badan, iyaga oo waxyeelo culus u gaystay dad rayid ah waxyeelona gaadhsiiyey magaalooyinka Hargeysa iyo Burco . . . Milatariga Soomaaliya wuxuu miciin biday inay madaafiic iyo duqeyn cirka ah u adeegsadaan xarumaha magaalooyinka oo aad u fara badan iyagoo isku dayaya inay dib u qabsadaan magaalooyinka Burco iyo Hargeysa. Qaxootiga intiisa badan oo aan wareysanay waxay sheegeen in guryahooda lagu burburiyey duqeyn in kasta oo ay ka maqnaayeen dagaallamayaashii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM xaafadahoodii. . . . Qaxootigu waxay ka sheekeeyeen sheekooyin isku mid ah oo isugu jira qaraxyo, xarig, iyo madaafiic lagu garaacay labada magaalo iyo, Burco, adeegsiga taangiyada gaashaaman. Aqlabiyaddu waxay arkeen guryahooda ama duqeymuhu waxyeelleeyeen ama burbureen. Kuwo badan ayaa soo sheegay inay arkeen xubno ka tirsan qoysaskooda oo lagu dhex dilay xarunta. . . .

Wareysiyada qaxootiga ee ay qaaday Africa Watch ayaa lagu sharaxay sida dowlada ay u kala saartay dadka aan Isaaqa aheyn iyo kuwa Isaaq intaan weerarka la bilaabin:

Isla markii uu dagaalku qarxayba, dawladdu waxay adeegsatay cod-baahiyeyaal si ay u kala saarto dadka shacabka ah ee ku kala nool Darood iyo Isaaq Waxay ku qaylinayeen “yaa reer Gaalkacayo ah? Muqdisho? Laascaanood? Garowe? " [Dhul aan ahayn Isaaq]. Waxay ka codsadeen dadka aan isaaq ahayn inay ka baxaan si ay u gubaan magaalada iyo inta harsan. Inta badan dadkii ka yimid magaalooyinkan way baxeen; dowladdu waxay siisay gaadiid.

Duqeymo xagga cirka ah iyo burburintii Burco

Diyaaraddii Hawada Soomaaliya ayaa duqeyn cirka ah ka bilowday magaalada Burco Talaadadii 31 May. Burco, oo markaa ahayd magaalada seddexaad ee ugu weyn Soomaaliya "dhulka ayaa lala simay", inta badan dadkii deganaa waxay ka qaxeen dalka si ay u magan galaan Itoobiya. Shaqaale samafal oo ajnabi ah oo ka qaxay dagaalka ayaa xaqiijiyey in Burco "laga faaruqiyey" natiijada ololaha dawlada.

31 Maajo: Hargeysa

Hargeysa waxay ahayd magaalada labaad ee ugu weyn dalka, sidoo kale waxay ahayd mid istiraatiijiyad ahaan muhiim u ah maadama ay juqraafi ahaan ugu dhowdahay Itoobiya (taas oo ka dhigtay udub dhexaadka qorshaynta milatari ee dawladihii kala dambeeyay ee Soomaaliya). Ka hortagga magaalada inay u gacan gasho Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM waxay noqotay himilo muhiim ah oo ay dowladdu ka leedahay dhanka istiraatiijiyadda milateri iyo saameynta nafsaaniga ah ee khasaaruhu ku yeelan karo.

Markii uu warka ku saabsan horusocodka Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM dhinaca Burco gaadhay saraakiisha dawladda ee Hargeysa, ayaa lagu amray dhammaan bangiyada in la xidho, cutubyo ciidan ah ayaa hareeraha bangiyada ka hor istaagay in dadku u soo dhowaadaan. Khadadka korontada iyo biyaha ayaa labadaba laga jaray magaalada, dadka deegaanka ayaa maciin biday inay biyo ka dhaansadaan togagga, waxaana ugu wacan xilli roobaadka oo ay sidoo kale awood u yeesheen inay biyaha ka soo ururiyaan saqafyada sare Dhammaan gawaarida (oo ay ku jiraan taksiyada) waa lala wareegay si loo xakameeyo dhaqdhaqaaqa dadka rayidka ah, tani waxay sidoo kale hubisay in la heli karo gaadiid ku filan oo loogu talagalay isticmaalka militariga iyo saraakiisha dowladda. Saraakiisha ugu sareysa dowlada ayaa qoysaskooda u daad gureeyay caasimada Muqdisho . Muddadii u dhaxeysay 27–31 May waxaa lagu calaamadeeyay bililiqo fara badan oo ay geysteen ciidamada dowladda iyo sidoo kale qabqabasho ballaaran . Dilalka ka dhacay magaalada Hargeysa ayaa bilaabmay 31-kii May.

Bandow ayaa lagu soo rogay 27 May laga bilaabo 6:00 pm, ciidanku wuxuu bilaabay nidaam guri-guri ah, isagoo raadinaya dagaalyahanadii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM. Maalintii xigtay bandowgu wuxuu bilaabmay goor hore 4:00 galabnimo; maalinta saddexaad 2:00 galabnimo; maalinta afraadna 11:00 ahay.

Iyagoo rajeynaya in dagaalku bilowdo, dadku waxay keydinayaan raashin, dhuxul dhagaxda iyo agabyada kale ee muhiimka ah. Ciidamada dowladda ayaa bililiqeystay dhammaan bakhaarradii iyo dukaammadii, iyadoo suuqa furan ee magaalada uu ka mid ahaa bartilmaameedyadooda ugu muhiimsan. Askar ayaa weerartay masaajidada waxayna dhac ka geysteen roogagooda iyo sameecadaha. Mar dambe, dad rayid ah ayaa lagu dhex dilayaa masaajidda dhexdeeda. Tiro aad u tiro badan oo dhimashada dadka rayidka ah ee waqtigaas ayaa ka dhashey askarta dowladda oo dhac u geystey, kuwa diidey inay dhiibaan waxyaalo qaali ah (saacado, dahab iyo lacag) ama aan ku deg degin inay u hoggaansamaan dalabaadka askarta ayaa lagu toogtey isla goobta. Sababta kale ee ugu weyn ee dhimashada dadka rayidka ah waxay ahayd dhac cunto, tanina waa la soo sheegay sababtoo ah askartu ma siinaynin dowladda.

Dad badan oo lagu qabtay Hargeysa

Dawladdii markay maqashay weerarkii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed SNM ee Burco waxay bilowday inay ururiso niman Isaaq ah iyadoo ka baqaysa inay gacan ka gaystaan weerar SNM ku soo qaado Hargaysa. Maxaabiista waxaa loo qaaday dhowr goobood oo ay ka mid yihiin Birjeeh (xaruntii hore ee militariga qeybta 26-aad ee ciidamada qalabka sida ee Soomaaliya ), Malka-Durduro (xarun militari), Xabsiga Dhexe ee Hargeysa, xarunta dhexe ee NSS ( Nabadsugida Qaranka ), xarunta dhexe ee Booliska Milatariga iyo sidoo kale xarumo kale oo qarsoodi ah. Saraakiisha militariga ee Isaaq waxay ka mid ahaayeen kooxihii ugu horreeyay ee la qabto. Sida laga soo xigtay Human Rights Watch ee Africa Watch, ilaa 700 oo Isaaq ah oo ka socda ciidamada qalabka sida ayaa la keenay hal xabsi, jeelkan qaaska ah hore ayaa loo buuxiyay, 70 shaqaale milateri ah oo dheeri ah ayaa sidoo kale sidoo kale la keenay in la xidho (40 reer Gabiley ah iyo 30 Hargeysa ka yimid) . Qabqabashada waxaa lagu sameeyay si baaxad leh taas oo ah, in boos loo helo maxaabiista Isaaq, dhammaan dadka aan Isaaqa ahayn waa lasii daayay, oo ay kujiraan kuwa lagu xukumay dil ama xabsi daa'in ah dil iyo dambiyada la xiriira daroogada. Qaar kamid ah kuwa lasii daayay si ay boos ugu helaan maxaabiista Isaaq ayaa lasiiyay hub waxaana laga dhigay ilaalada maxaabiista Isaaq halka kuwa kale ay ku biireen militariga.

Ololaha Hargeysa

Weerarkii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM ku soo qaaday Hargeysa wuxuu bilaabmay 2:15 waxaan ahay 31 May. Ciidamada dawladu waxay ku qaadatay maalin ama laba maalin inay hindiso qorshe ay ku jabin karaan SNM. Weerarkooda rogaal celiska ah wuxuu ku bilowday adeegsiga hubka culus. Kuwaas waxaa ka mid ahaa qoryaha riddada dheer oo la dhigay dusha sare ee u dhow Beerta Xayawaanka ee Hargeysa, qoryaha madaafiicda ayaa sidoo kale la dhigay buuraha ka dambeeya Badhka (oo ah dhul furan oo ay dowladdu ku fuliso xukunnada dadweynaha). Kadib waxay bilaabeen inay duqeeyaan magaalada. Warbixinta Human Rights Watch waxaa ka mid ah markhaatiga shaqaalaha gargaarka ee ajaanibta ah ee ay Qaramada Midoobay u daad gureysay Nairobi . Mid ka mid ah wuxuu ahaa Jean Metenier, oo ah farsamayaqaan isbitaal Faransiis ah oo ku sugan Hargeysa, oo weriyeyaasha u sheegay markii uu ka soo degay garoonka diyaaradaha ee Nairobi "ugu yaraan labaatan qof ayaa toogasho lagu diley koox ka soo horjeedda darbiga gurigiisa, meydadkiina waxaa lagu daadiyay waddooyinka si ay ugu adeegaan "tusaale ahaan." " Weerarrada lagu qaaday dadka rayidka ah waxay ka dhasheen ogaanshaha milatariga in dadka deegaanka ee Isaaqa ah ee ku nool Hargeysa ay soo dhoweeyeen weerarkii SNM. Kani wuxuu ahaa isku daygii militariga ee ahaa "ciqaabida dadka shacabka ah ee SNM u damqata" iyo waliba isku day "bur burinta SNM oo loo diidayo saldhig shacab oo taageero ah".

Duqeyn diyaaradeed iyo burburinta Hargeysa

Duqeymaha madaafiicda ee hargeysa ayaa bilaabmay maalintii seddexaad ee dagaalka waxaana weheliyay duqeyn baaxad leh oo cirka ah oo magaalada lagu qaaday taas oo ay fulisay diyaaradihii Cirka ee Soomaaliya . Dayuuradaha dawladda Soomaaliya "waxay ka duuleen garoonka diyaaradaha ee magaalada Hargeysa ka dibna way soo jeesteen si ay duqeymo isdaba joog ah ugu sameeyaan magaalada".

Qiyaasta halligaadda ahaa arag, ilaa 90 boqolkiiba magaalada (markaas magaalada labaad ee ugu weyn Soomaaliya) Waxaa la wada baabbi'iyey, ( United States safaaradda lagu qiyaasay 70 boqolkiiba magaalada ahayd la burburay ama halaagnay) . Markhaatiga Aryeh Neier, oo ah aasaasaha Human Rights Watch, wuxuu xaqiijinayaa nooca ballaaran ee weerarada dowladda ee ka dhanka ah dadka rayidka ah:

Isku dayga lagu doonayo in meesha looga saaro Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM, dowladdu waxay adeegsaneysaa madaafiic iyo duqeymo cirka ah, gaar ahaan Hargeysa iyo Buroa maalin kasta, iyadoo ujeedkeedu yahay gaar ahaan bartilmaameedyada shacabka. Wararka ka imanaya goobjoogayaasha indhaha ayaa ka hadlaya magaalada Hargeysa inay tahay uun burburin, burbursan tahay illaa heer si dhib yar looga aqoonsan karo xitaa dadka deggan.

The Guardian wuxuu soo sheegay baaxadda burburka sida soo socota:

Dagaalkii sokeeye wuxuu hargeysa ka dhigay mid burbursan: boqolkiiba 80 dhismihii magaalada ayaa burburay, qaar badan oo ka mid ahna waxaa duqeeyay diyaarado duuliyeyaal calooshood u shaqeystayaal reer Zimbabwe ahaa oo Jeneraal Siad Barre ahaa. Muuqaalka laga helay hawada waa magaalo aan lahayn saqafyo. Darbiyada jilicsan ee cagaaran iyo buluugga ah ee soo muuqday waxay ka tarjumayaan iftiinka qoraxda.

Qaar badan oo ka mid ah guryaha ayaa loo fuulay sababo la xiriira miinooyinka yar yar ee ka hortaga shaqaalaha oo ay kala firdhiyeen ciidamadii Gen Siyaad Barre markii tobanaan kun oo reer Hargeysa ahi ka qaxeen. Wixii aan dumin ayaa la bililiqaystay.

Sharaxaadda kale ee waxa ka dhacay Hargeysa waxaa ka mid ah:

Siyaad Barre wuxuu diirada saaray cadhadiisa (iyo awooda militari ee Mareykanku taageeray) ee ka dhanka ah mucaaradka woqooyi. Hargeysa, magaaladii labaad ee Soomaaliya iyo caasimadii hore ee Ingiriiska Somaliland waa la duqeeyey, waa la xirey waana la duqeeyey. Qiyaastii 50,000 oo qof ayaa la rumeysan yahay inay naftooda ku waayeen halkaas sababo la xiriira xukunno dil ah, duqeymo xagga cirka ah iyo weerarro dhulka ah. Magaalada lafteedu way bur burtay. Qulqulka qulqulka qaxootiga ee ka cararaya burburka ayaan dayuuradaha dawladu u tudhin. Ereyga "xasuuq" ayay u badan tahay oo ay u adeegsadaan kormeerayaasha xuquuqda aadanaha.

Amnesty International waxay xaqiijisay beegsiga iyo dilka ballaaran ee ciidamada dowladda Soomaaliya ay u geysteen dadka rayidka ah. Ololuhu wuxuu gebi ahaanba burburiyey Hargeysa, taasoo keentay in dadkeeda oo tiradoodu ahayd 500,000 ay ka qaxaan xadka, magaaladiina "waxaa loo beddelay magaalo cirfiid ah oo 14,000 dhisme la burburiyey iyo 12,000 oo kale oo aad u burbursan". Kooxda Xafiiska Xisaabaadka Guud ee Congress-ka waxay xuseen heerka ay gaarsiisan yihiin degmooyinka la deggan yahay gaar ahaan ciidanka ay bartilmaameedsadeen:

Magaalada Hargeysa oo ah magaalada labaad ee ugu weyn Soomaaliya ayaa waxa soo gaadhay waxyeelo aad u baaxad weyn oo ka soo gaadhay madaafiicda iyo duqaymaha cirka. Burburkii ugu ballaarnaa wuxuu u muuqday meelaha la deggan yahay ee ay ku badan yihiin dadka rayidka ah, suuqa, iyo dhismayaasha dadweynaha ee ku yaal bartamaha magaalada. Safaaradda Mareykanka ayaa ku qiyaastay in boqolkiiba 70 magaalada ay waxyeelo soo gaartey. Kormeerkayaga muuqaalka ah ee qallafsan ayaa xaqiijinaya qiyaastan.

Inta badan magaalada Hargeysa waxay umuuqataa inay tahay "magaalo cirfiid ah", guryo badan iyo dhismooyin badanna wey madhan yihiin. Bililiqo baaxad leh ayaa dhacday inkasta oo militariga ay xukumayeen magaalada tan iyo dabayaaqadii bishii Luulyo 1988. Waxaa naloo sheegay in hanti gaar loo leeyahay laga qaatay guryihii ay degenaayeen militariga Hargeysa. Guryuhu waxay ka madhan yihiin albaabada, looxyada dariishadaha, qalabka guryaha, dharka, iyo qalabka guryaha. Bililiqada ayaa sababtay in laga furo waxa loogu yeero "Suuqyada Hargeysa" gobolka oo dhan, oo ay ku jiraan Muqdisho iyo Itoobiya, oo dadkii hore u deganaa ay arkeen hantidooda. Mid ka mid ah goobjoogayaashii ayaa sheegay in Hargeysa gabal gabal loo kala qaadayo. Waxaa naloo sheegay in safaf dhaadheer oo gawaari xamuul ah oo ay saaran yihiin alaabada Hargeysa la arki karo iyagoo ka baxaya magaalada, kuna sii jeeda koofurta dhanka magaalada Muqdisho ka dib markii dagaalka culus istaagay.

Badhasaabka Hargeysa waxa uu ku qiyaasayaa dadka imika jooga inay gaadhayaan ilaa 70,000, marka loo eego tirada dadka colaada ka hor gaadhay oo gaadhay 370,000 Si kastaba ha noqotee, dadka hadda deggan magaalada Hargeysa ayaan la rumaysnayn inay yihiin kuwii hore ee Issak deganaa. Goobjoogayaashu waxay rumaysan yihiin in Hargeysa ay hadda ka kooban tahay inta badan dad ku tiirsan millatariga, kuwaas oo leh joogitaan muuqda, oo muuqda oo ku sugan Hargeysa, tiro aad u tiro badan oo qaxooti Ogaadeen ah, iyo kuwa daaqsimeed ah oo adeegsanaya hantida kuwii soo qaxay.

Warbixinta ayaa sidoo kale lagu sheegay in magaaladu aysan lahayn koronto ama nidaam biyo shaqeeya, iyo in dawlada Soomaaliya ay "si firfircoon uga codsanayso deeq bixiyaasha dhinacyada badan iyo labada dhinacba in laga caawiyo dib u dhiska" ee magaalooyinkii ay ugu horaysay burburiyeen xoogagii dawlada.

Berbera

Baaraha dambi baarida ayaa ciida ka cadaysa dusha sare ee xabaal wadareed ay kujiraan 17 meyd oo 30 sano kahor lagu aasay magaalada Berbera

Berbera oo ah magaalo ku taal xeebta Badda Cas, xilligaas oo ahayd dekedda weyn ee Soomaaliya ka xigta Muqdisho, ayaa sidoo kale lagu bartilmaameedsaday ciidamada dawladda. Rabshadihii ka dhacay Berbera ee dawladu u gaysatay dadka rayidka ah ee Isaaq waxay ahaayeen gaar ahaan arxan daro, Human Rights Watch waxay soo werisay in Berbera ay la kulantay "qaar ka mid ah tacadiyadii ugu xumaa ee dagaalka" in kasta oo aan Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM waligeed ku soo qaadin wax weerar ah Berbera sidii ay ku dhacday. Burco iyo Hargeysa.

Weeraradii ay dawladu ku qaaday magaalada Berbera waxa ka mid ahaa qabqabasho wadareed, dil badheedh ah oo loo geystay dad rayid ah, waxa lala wareegay hantidii shacabka, gaar ahaan baabuurtii, shandadihii iyo raashinkii yaallay dekedda magaalada, kuwaas oo loo soo qaaday magaalada Muqdisho. Qaabab gaadiid oo ay lahaayeen dadka shacabka ah ee Isaaq ayaa xoog looga qaatay, kaliya waxaa loo ogolaaday magaalada gaadiid ciidan.

Qabqabasho tiro badan

Isla markiiba weerarkii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed SNM ee Burco, waxay dawladdu ka bilawday Berbera olole ay dad badani ku qabqabanayaan. Dad badan oo ganacsato iyo odayaal Isaaq ah ayaa la xiray iyadoo dowladdu tuhunsan tahay inay taageeri doonaan weerar Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM ku soo qaado Berbera.

Intii u dhaxeysay 27-kii May iyo 1-dii Juunyo, diyaarado askar ka keenay Muqdisho ayaa watay maxaabiis Isaaq ah oo duulimaadkoodii soo noqday. Dilka maxaabiista ayaa biloowday markii amarada ay ka yimaadeen Muqdisho ay joojiyeen wareejinta maxaabiista. Qabqabashada badanaa waxay dhacdaa habeenkii waxaana fulin jiray xoogagga Hangash .

Qabqabashada iyo dilka loogaystay rakaabkii Isaaqa ee saarnaa markabka "Emviyara"

21-kii Juun markab la yiraahdo 'Emviyara' ayaa ku soo xirtay dekedda Berbera. Rakaabka ayaa ahaa Soomaali laga soo tarxiilay Sacuudi Carabiya kadib markii halkaas lagu xiray kahor inta uusan dagaalku qarxin. Waxaa loo mastaafuriyay sababo la xiriira eedeymo ay u jeediyeen maamulka Sacuudiga oo ku saabsan in wax isdabamarin lagu sameeyay dukumiintiyada deganaanshaha Human Rights Watch waxay soo werisay "in ilaa 400 oo rakaab ah, 29 nin ayaa isku sheegay inay yihiin Isaaks. Qaar kale oo badani way jireen, laakiin waxay sheegteen inay ka soo jeedaan reeraha kale. ” Abaanduulaha ciidamada Hangash ee Berbera iyo ku xigeenkiisa Calas iyo Dakhare siday u kala horreeyaan "rakaabku waxay u kala saaraan qabiilkooda". Kuwa la xaqiijiyay inay yihiin Isaaq ayaa la geeyay xarunta Hangash halkaas oo laga qaatay agabkoodii iyo lacagtoodii. Qaarkood si xun ayaa loo jirdilay waxayna si joogto ah u curyaan noqdeen jirdilka dartiis. Siddeed ka mid ah rakaabkii la xiray ayaa la dilay, 21-ka soo harayna waxaa lagu xiray magaalada Berbera oo markii dambe la sii daayay.

Dilal wadareedyo

Xasuuqii ay ciidamada dowladda Soomaaliya ee magaalada Berbera si gaar ah caan ah, sababtoo ah dagaal u dhexeeya ciidamada dowladda Soomaaliya iyo Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM ma halkaas ka dhacay, iyo sidii dowladda sida ku lahayn ku andacoonaya in ay gaystaan dadka rayidka ah Isaaq ee Berbera (iyo degsiimooyinka kale Isaaq ma weeraray SNM). Sida ay sheegtay Human Rights Watch magaaladu waxay la kulantay "qaar ka mid ah tacadiyadii ugu xumaa ee dagaalka in kasta oo aan SNM waligeed weerarin Berbera".

Isla markii uu warka ku saabsanaa weerarki Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed eei SNM ee Burco uu gaadhay masuuliyiinta dawladda ee Berbera, magaaladii ayaa gebi ahaanba xannibantay oo boqolaal qof la xidhay. In ka badan 700 ayaa la soo daristay dhimasho ka xun tii ka dhacday meelo kale oo gobolka ka mid ah. Hababka loo dilo waxaa ka mid ahaa kala-goysyada dhuunta, fiilooyin lagu ceejiyo, qoorta oo qoorta laga jaro, iyo inaad si ba'an u naafowdo adigoo garaaca budad ka hor inta aan la toogan. Dilku wuxuu ka dhacay agagaarka garoonka diyaaradaha goob qiyaastii 10 kiiloomitir u jirta Berbera, waxaana la fuliyey habeenimadii. Dhibbanayaasha waxaa lagu dilay dufcado 30-40 ah. Intooda badani waxay ahaayeen rag da 'dagaal ah "oo ciidanku ka baqay inay ku biiraan SNM," dhawr dumar ah ayaa sidoo kale ka mid ah dhibbanayaasha.

Intii u dhaxeysay Juun iyo dhamaadka Sebtember, ciidamada dowladda iyo sidoo kale qaxooti hubaysan oo Itoobiyaan ah (Ogadeni) ayaa sii waday inay weeraraan agagaarka Berbera iyo sidoo kale tuulooyinka u dhexeeya Berbera iyo Hargeysa. Weeraradaas waxaa ka mid ahaa gubista tuulooyinka, dilkii dadka tuulada, kufsiga haweenka, xoolo laga qaatay iyo qabqabashada iyo xiritaanka odayaasha magaalada Berbera. Tuulooyinkaas qaar ka mid ah waxaa ka mid ahaa Da'ar-buduq, oo u dhexeeya Hargeysa iyo Berbera kala badh; Dara-Godle, oo 20 kiiloomitir koonfur-galbeed kaga beegan magaalada Berbera; Sheekh Abdaal, oo ku dhow xabsiga dhexe ee Mandheera; Dubato; Dala, oo ku taal bariga xabsiga Mandheera; iyo Lasa-Da'awo.

Xasuuqu wuxuu ka sii socday magaalada Berbera ilaa dabayaaqadii dagaalkii ilaa bishii Ogos 1990, markii koox ka kooban 20 qof oo rayid ah ay dileen militariga si looga aargoosto gaadmadii Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM ee ka dhacday Dubar, Berbera agteeda, dhacdadu waxay muujisay in " xasuuqa ayaa ka sii socday magaalada Berbera in ka badan magaalooyinka kale. "

Gubashada shicibka Isaaq ee Berbera

Human Rights Watch 's Africa Watch ayaa sidoo kale ka warbixisay dacwada 11 nin oo Isaaq ah oo qaarkood reer guuraa ahaayeen oo ay dawladu ka qabatay duleedka Berbera. Waxaa lagu eedeeyay inay caawinayeen SNM. Taliyaha Badda ee Berbera, Kornayl Muuse 'Biqil', oo ay weheliyaan laba sarkaal oo kale oo sarsare oo militariga ka tirsan ayaa amar ku bixiyay in 11-ka reer guuraaga ah la gubo iyagoo nool. Reer guuraagii la gubay waxaa lagu aasay meel qiyaastii 10 kiilomitir bari ka xigta Batalaale, xeeb wadaag ah iyo goob dalxiis oo ku taal Berbera.

Ceerigaabo

Si la mid ah Berbera, Ceerigaabo waxay ahayd magaalo Isaaq degto oo aan Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM weerarin, wax khilaaf hub ah kalama kulmin SNM iyo ciidanka Soomaaliya ugu yaraan dhowr bilood, laakiin haddana Isaaqyada rayidka ah waxaa halkaas ku soo gaadhay dilal iyo qabqabasho labada dhinacba ah. ciidanka iyo ciidamada kale ee dowlada.

Ciidanku wuxuu ololahooda ka bilaabay Ceerigaabo wax yar uun ka dib markii uu ka qarxay dagaal ka dhacay Burco iyo Hargeysa. Boqolaal rayid ah ayaa ladilay, ciidamadii Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNMna may gaadhin qaybtaas wadanka ilaa 1989. Hal dhacdo kadib qabsashadii magaalada ee 1989 waxay aragtay 60 oday Isaaq ah, oo magaalada uga baxsan kari waayey dhulka buuraleyda adag awgood, oo ay ciidamada dowladdu kala baxeen guryahoodii "waxaana toogtay koox toogasho ah oo derbiga ka soo horjeeda. xafiiska xiriirka dadweynaha ". Tiro xabaal-wadareedyo waaweyn ah ayaa Ceerigaabo laga helay sanadkii 2012.

Bishii Janaayo 1989, Oxfam Australia (waagaas oo loo yaqaanay Community Aid Abroad), oo ah hay'ad gargaar oo fadhigeedu ahaa Ceerigaabo isla markaana maamuli jirtey barnaamij caafimaad oo aasaasi ah gobolka Sanaag, ayaa dib uga noqotey barnaamijkeedii kadib markay sideed sano ka hawlgashey Soomaaliya. Waxay daabacday warbixin "si loogu fiirsado dhacdooyinkii ugu dambeeyay ee Soomaaliya ee ka dhashay dagaal sokeeye, dhibaato qaxooti oo aad u weyn, cadaadis lagu hayo qaybo badan oo ka mid ah dadka oo qaab qabiil ah iyo xadgudubyo baahsan oo xuquuqda aadanaha ah". Warbixinta ayaa cambaareysay "la'aanta xorriyadda aasaasiga ah iyo xuquuqda aadanaha" ee ka jirta Soomaaliya, taasoo keentay in go'aanka hay'adda ay uga baxdo Soomaaliya sababo ay ku tilmaamtay "hoos u dhac weyn oo xagga amniga iyo xuquuqda aadanaha ah". Warbixinta ayaa xustay in shaqaalaha hay'adda ay soo sheegeen "xadgudubyo badan oo xuquuqda aadanaha ah oo ay aaminsan yihiin in dowladda Soomaaliya ay tahay inay qaaddo mas'uuliyadda ugu weyn".

Markii la sharaxayey jawaabta ay dawladdu ka bixisay gulufkii Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM, warbixintu waxay tidhi:

decdecjdejkdbfdjkdcbkjn fkjrnvfjgnvfjgnvkdfnkjnndsfjknv jkvn nnndjb ah ain loo so

Jawaabtii dawladu ka bixisay weerarku waxay ahayd mid naxariis daro ah oo aan loo aabayeelin waxyeelada dadka rayidka ah - runtiina waxaa jira cadeymo badan oo muujinaya in waxyeelo rayid ah si ula kac ah loo gaarsiiyey si loo burburiyo saldhigga taageerada ee Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM, oo inta badan ka kooban dadka ka soo jeeda Isaaqa. qabiil. Kadib weeraradii SNM ee ka dhacay magaalooyinka waawayn ee Hargeysa iyo Burco, ciidamada dawladu waxay duqeeyeen magaalooyinka - taas oo keentay in kabadan 400,000 oo qof inay ka cararaan xasuuqii ka dhacay xadka Itoobiya, halkaas oo ay hada ku sugan yihiin xeryaha qaxootiga, kuna nool xaalado aad u xun, iyo biyo aan ku filnayn., cuntada, hoyga iyo xarumaha caafimaadka.

Gobolka Sanaag marin u helida tuulooyinka shaqaalihii CAA way diideen ciidamada iyo ilaha mashruucyada sida gawaarida iyo daroogada ay ku takri faleen saraakiisha dawlada. Tan oo ay weheliso amniga oo liita, ayaa shaqada caafimaadka aasaasiga ah ka dhigtay mid aan macquul aheyn oo qatar gelisay nolosha shaqaalaha, taasoo keentay inay ka laabato hay'addu. Shaqaalaha mashruucu had iyo jeer way dhibaateeyeen militariga xitaa markay kaqeyb qaadanayeen xaaladaha deg degga ah ee caafimaadka iyo hal mar rasaas ayaa la furay.

In kasta oo xuquuqda aadanaha ay ka sii xumaaneysay sanado ka mid ah Soomaaliya ... waxaan aaminsanahay in dowladda ay waajib ku tahay inay si gaar ah masuuliyad culus isaga saarto dhacdooyinka lixdii bilood ee la soo dhaafay.

Marka laga hadlayo xadgudubyada u gaarka ah magaalada Ceerigaabo ayay warbixintu xustay:

Qabsashadii milatari ee magaalada Ceerigaabo waxay keentay dhibaato baahsan oo soo foodsaartay dadka deegaankaas taasoo ku qasabtay dad badan inay u qaxaan duurka oo ay ku jiraan inta badan dadka reer Ceerigaabo. Waxaa la rumeysan yahay in militariga ay odayaasha tuulada lacag ku siiyeen wiilal yar yar oo jira laba iyo toban iyo saddex iyo toban sano jir. Iyagoo aan la barin oo aan la edbin, dhalinyaradaani waxay ku hubeysnaayeen AK47 waxaana loo diray inay roondeeyaan magaalada, iyagoo aan hubin oo aan aqoon u laheyn sida loo isticmaalo awooddooda cusub ee ay heleen.

Warbixinta ayaa xustay hal kiis oo gabar 13 jir ah oo reer Ceerigaabo ah ay kufsadeen lix askari oo ka tirsan dowladda, waxay kaloo sheegtay in "bililiqada, kufsiga iyo bash bashsiga ay yihiin wax caadi ah." Arrin kale, nin ka tagaya Ceerigaabo isagoo lacag iyo raashin wata ayaa "la dhacay, la garaacay oo ay toogteen militariga". Meydkiisa ayaa markaa "lagu daadiyay magaalada waxaana cunay dhexda dhurwaaga".

Isaga oo sharaxaya siyaasadaha dowladda Soomaaliya ee gobolka, Peter Kieseker, afhayeen u hadlay CAA wuxuu yiri: "Xasuuq waa erayga kaliya ee loo haysto."

Ceel Afweyne

Ceel Afweyn oo ka tirsan gobolka Sanaag iyo nawaaxigeeda "in ka badan 300 oo qof ayaa lagu diley Oktoobar 1988 aargudasho loogu talo galay dhimashadii sarkaal ciidan oo lagu diley miino dhulka lagu aasay."

Oxfam Australia (oo hore loo yiqiin Community Aid Abroad) waxay ku sifeysay xaalada Ceel Afweyn sidan:

Sida la ogyahay dad badan ayaa ka qaxay magaalada Ceelafweyn ka dib weeraro bambaano oo ay ku qaadeen ciidamada dawlada. Siyaasad "dhulka la gubay" ayaa lagu dabakhay tuulooyinka ku yaal bannaanka Ceelafweyn. Dadkan barakacay waxay ku dhuumaaleysanayaan duurka iyagoo aan haysan fursad ay ku helaan cunno iyo agab caafimaad.

Sheekh

Markii warka ku saabsan dagaalka ka qarxay magaalada Burco uu gaadhay magaalada Sheekh, qaxoontiga ogadeni ee ay dawladu hubeeysay ee ku sugan aagaas iyo waliba cutubyada ciidamada ee halkaas ku sugan ayaa bilaabay inay laayaan dadka shacabka ah isla markaana ay bililiqeystaan guryahooda. Dawladu waxay sii waday inay xasuuqa ka gaysato sheekh in kasta oo ayna ka jirin dhaqdhaqaaqii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM. Waxaa sidoo kale aagga ka jiray qabqabasho baahsan oo rag Isaaq ah, inta badan waxaa lagu xiraa meel militariga ka agdhow.

Muqdisho

Dhibaatada dawladu u geysatey Isaaqa kuma koobneyn Somaliland ee u nugul weerarada uruka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM. Intii lagu gudajiray xasilloonida waqooyiga dalka, dowladdu waxay billowday qabqabashada dadka shacabka ah ee Isaaqa ah ee deggan caasimadda Muqdisho . Dadka la xiray Isaaq waxaa ka mid ahaa ganacsato, shaqaalihii Somali Airlines, saraakiil ciidan, shaqaale ka tirsan hay'adaha gargaarka, iyo shaqaalaha rayidka ah. Si la mid ah kiiskii ka dhacay Berbera, Ceerigaabo, Sheekh iyo magaalooyin kale oo ku yaal woqooyiga, ma jirin wax dhaqdhaqaaq SNM ah oo ka socday Muqdisho, weliba, Muqdisho waxaa juquraafi ahaan looga saaray xaaladda woqooyiga dalka sababo la xiriira jagada ay ka hayso gobollada koonfureed, hase yeeshee dowladda Soomaaliya waxay u heellan tahay siyaasadeeda ku aaddan dhibaateynta rayidka Isaaq ee magaalada Muqdisho.

In ka badan 300 maxaabiis Isaaq ah ayaa lagu hayey xarunta dhexe ee Adeegga Amniga Qaranka, ee Godka, xarun kale oo NSS ah (xabsi), xero milatari oo ku taal Salaan Sharafta, jeelka Laanta Bur, oo ah xabsi ugu ammaan badan 50km Muqdisho. Waxaa lagala baxay guryahoodii magaalada Muqdisho saqdii dhexe ee 19kii Julaay 1989. Inta badan maxaabiista ayaa lasii daayay kadib markii laaluush la bixiyay.

Huteelada yar yar ee magaalada Caasimada Soomaaliya eeMuqdisho ayay dawladu habeenki baaritaan ku sameysay iyadoo martidooda loo kala saaray Isaaq iyo kuwa aan Isaaq aheyn; markaa Isaaq ayaa markaa kadib la xidhi lahaa.

Amarka dawlada, dhamaan saraakiishii sarsare ee Isaaq ayaa laga mamnuucay inay dalka ka baxaan cabsi laga qabo inay ku biiraan Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM. Mid ka mid ah tusaalayaasha arrintani waa kiiskii Cabdi Raage, oo ahaa sarkaal Isaaq ah oo hore uga tirsanaan jiray militariga, oo si qasab ah looga saaray duullimaadkii u baxayay Frankfurt Tusaalaha kale ee siyaasaddan ayaa ah xarigga Cumar Maxamed Nimalleh, oo ah ganacsade horayna u ahaa kornayl ka tirsan booliska oo laga qabtay garoonka diyaaradaha isagoo u socdaalaya Kenya safar shaqo.

Xasuuqii xeebta Jasiira

21-kii Julaay 1989, dib qalalaase diimeed oo dhacay toddobaad ka hor, 47 nin oo dabaqadda dhexe ah oo Isaaq ah oo ku nool magaalada caasimadda ah ee Muqdisho ayaa lagala baxay guryahooda saq dhexe, ka dibna waxaa loo qaaday Jasiira, a xeeb wadaag ah oo ku taal galbeedka magaalada Muqdisho isla markaana si kooban loogu fuliyo. Raggaani waxay isugu jireen xirfadlayaal, ganacsato, iyo macallimiin.

Sida laga soo xigtay Claudio Pacifico, diblomaasi Talyaani ah oo xilligaas ahaa ninka labaad ee ka amar qaata safaaradda Talyaaniga ee magaalada Muqdisho isla markaana ku sugnaa magaalada xilligaas, wuxuu ahaa taliyaha qeybta gaashaaman ee ciidanka Soomaaliya, Jeneraal Ibraahim Cali Barre. "Canjeex", oo si shaqsi ah u kormeeray xariggii saqda dhexe ee raggii Isaaqa iyo u soo wareejintii xeebta Jasiira.

Weeraro ay ku hayaan reer guuraaga Isaaq qoxootiga Ogaadeeniya ee jooga baadiyaha

Baadiyaha wuxuu ahaa aag ay ka howlgalaan Qaxootiga dowlada Itoobiya ee hubeeysan (Ogadeni). Human Rights Watch waxay soo werisay in qaxootiga ay "inta badan weeraraan tuulooyinka iyo xerooyinka reer guuraaga ee ku dhow xeryahooda badan ayna galaaftaan nolosha kumanaan kale, oo u badan reer guuraa".

Sida laga soo xigtay sarkaal ajnabi ah oo ka tirsan hay'adaha gargaarka oo ku sugnaa waqooyiga dagaalka ka dib:

Dowladdii Siyaad Barre waxay aad u dooneysay inay hubeyso Qaxootiga Ogaadeenya waxayna qortay shaqaale ka tirsan Guddiga Qaxootiga Qaranka ee rayidka ah - oo maamula xeryaha qaxootiga Ogaadeenya - si ay gacan uga geystaan qaybinta hubka. . . 'Hadda xeryaha oo dhami waa kuwo aad u hubeysan' sarkaal khibrad u leh arrimaha gargaarka reer galbeedka ayaa yiri. Qaar ka mid ah ragga qaangaarka ah ee kaamamka ayaa loo maleynayaa inay aadeen duurka si looga fogaado qorista dowladda. . . Qaar kale oo badan ayaa la sheegay inay dowlada ka aqbaleen hub ayna ka baxeen xeryahoodii iyagoo raadinaya Isaaq. . . Socdaalayaashii ugu dambeeyay ee waqooyiga waxay intaas ku dareen in dad badan oo ka mid ah Somalida Ogadeeniya ee ka yimid xeryaha qaxootiga ee UN-ka - iyo tiro kale oo cadaalad ah oo ka mid ah koox kale oo dawladda taageersan, oo Oromo ah, ayaa la arkay iyagoo wata qoryaha M-16 ee Mareykanka

Qaxootiga Ogaadeeniya waxay samaysteen kooxo xagjiriin ah oo ka ugaarsada dadka rayidka ah ee Isaaq agagaarka Biyooley, Adhi-Cadiis, Sabacad, Laas-Dhureh, Daamka iyo xeryaha qaxootiga ee Agabar. Xaalado badan, dhibanayaasha Isaaq waxaa loo daayay iyaga oo aan la aasin "si ay u cunaan dugaaggu".

Toogashada qaxootiga Isaaq

Dhibaatooyinka ay ciidamadii Soomaaliya ee Barre u geysteen Isaaq waxaa ka mid ahaa kala soocida (yacni mashiinka diyaaradaha laga rido) ee qaxootiga cararaya ilaa ay ka gaarayaan amaanka xuduudaha Itoopiya.

Taariikhyahan Afrikaan ah Lidwien Kapteijns wuxuu qeexayaa dhibaatada soo food saartay qaxootiga Isaaq ee ka cararaya guryahooda sidatan:

Inta lagu jiro muddadan, dhammaan dadka rayidka ah waxay umuuqdaan inay noqdeen bartilmaameed, guryahooda iyo meelkasta oo ay magan galaan. Xitaa intii ay socdeen qaxa dheer - ee cagaha, biyo iyo cunno la'aan, iyagoo qaadaya dhallinta yar iyo kuwa itaalka daran, oo ku umulaya jidka - xadka Itoobiya, diyaaraduhu way kala wareegaan hawada.

Aqoonyahan Adam Jones ayaa sidoo kale ka hadlaya qaybtan gaarka ah ee ololihii Siyaad Barre ee ka dhanka ahaa Isaaq:

Laba bilood gudahood, laga bilaabo May ilaa July 1988, ayaa u dhexeeyey 50,000 ilaa 100,000 oo qof ay xasuuqeen ciidammada talisku. Waqtigaas wixii kadambeeyay, magaalo kasta oo ka badbaaday oo la yiraahdo Isaaks - taasoo la micno ah, boqolaal kun oo xubnood oo ka tirsan beesha ugu weyn waqooyiga - ayaa ka qaxay xadka Itoobiya. Waxaa ku daba joogay intii ay jidka ku jireen dagaalyahanada diyaaradaha dagaalka ee Britain sameysay oo ay wateen duuliyayaal calooshood u shaqeystayaal ah oo Koonfur Afrikaan ah iyo duuliyeyaashii hore ee Rhodesia, waxay siiyeen $ 2,000 halkii sorba

In kasta oo ay dowladda weli diidan tahay inay siiso hay'adaha caalamiga ah ee xuquuqul insaanka iyo saxafiyiinta ajaanibta ah inay galaan waqooyiga si ay uga warbixiyaan xaaladda, The New York Times ayaa soo warisay in la xayiray qaxootiga Isaaqa oo qayb ka ah tabinta colaadda:

Diblumaasiyiinta reer galbeedka ee halkan jooga waxay sheegeen inay rumeysan yihiin in dagaalada ka socda Soomaaliya oo inta badan aan laga soo tabin reer galbeedka in ay sii soconayaan. In ka badan 10,000 oo qof ayaa la diley bishii ugu horreysay ka dib markii ay dagaalladu bilowdeen dabayaaqadii bishii May, sida ay sheegayaan wararka soo gaaraya diblomaasiyiinta halkan. Dowladda Soomaaliya waxay duqeysay magaalooyinkii ay deganeyd, waxayna si toos ah u adeegsatay madaafiic si aan kala sooc lahayn, sida ay masuuliyiintu sheegeen.

Adeegsiga calooshood u shaqeystayaal ay adeegsatay dowladda Soomaaliya

Marka laga soo tago adeegsiga awooda militari ee cirka iyo dhulka labadaba Isaaqa, dowladda Soomaaliya waxay sidoo kale shaqaaleysiisay calooshood u shaqeystayaal u dhashay Koofur Afrika iyo Rhodesia si ay u duuliyaan una dayactiraan diyaaradihii British Hawker Hunter oo ay u fuliyaan howgallada duqeynta magaalooyinka Isaaq.

Marka laga soo tago "burburka nidaamsan ee guryaha Isaaq, degsiimadiisa iyo meelaha biyaha laga dhaansado", waxa kale oo duqeymo lala beegsaday magaalooyin waaweyn oo ku yaal gobollada waqooyi-galbeed oo ay inta badan deggan yihiin Isaaq amar Madaxweyne Siyaad Barre.

The Guardian oo ah saxiifad Inqiriiska ah ayaa soo warisay ololaha arxan-darrada ah ee ay dowladda Soomaaliya ku qaaday Isaaqa:

Boqolaal kun oo dad ah ayaa ladilay, la kala firdhiyay ama la duqeeyay guryahoodii ku yaalay Somaliland kadib hawlgallo milatari oo dawladeed oo ay samafalayaasha reer galbeedku ku sheegeen inay yar tahay xasuuqa.

evrjbvrv erkjvnvjrnvn jbfnbv djfbvjbvhjfbvhjbghrb erjvbnfbdvjbjfbjhvbdjbv efjvbfhbvjfbvj jdfdn

Ficilku wuxuu ku koobnaa saddexda magaalo ee waqooyiga ee Hargeysa, Berbera iyo Burco halkaas oo la rumaysan yahay in ku dhowaad 20 kun oo qof ay ku dhinteen weeraradii bambaanooyinka ahaa ee ay dawladu dhawaan qaaday. . . Kumanaan kale ayaa si nidaamsan loogu diidaa cuntada maxaa yeelay xoogagga Soomaaliyeed ayaa si ula kac ah u haysta qalabka muhiimka ah. Saraakiisha gargaarka ayaa sheegay in ilaa 800,000 oo qof - ku dhowaad dhammaantoodna yihiin reer guuraa Isaaq ah - ay ku barakaceen dagaalladii sokeeye awgood. Rubuc ka mid ah kuwan, oo laga yaabo inay gaarayaan 300,000, ayaa hada la daalaa dhacaya inay ku noolaadaan xaalado xun oo ku sugan xeryaha qaxootiga ee Itoobiya halka tiro la mid ah lagu qasbay inay ka baxaan Afrika. Aayaha kuwa aan hadda la raad raaci karin wali lama oga.

. . . Ilaa sideed bilood ka hor, dadka reer Isaaq ee magaalooyinku ku noolaayeen waxay ku urursanaayeen Hargeysa, Berbera iyo Burco. In kasta oo saxafiyiin aad u tiro yar loo oggolaaday inay booqdaan aagga, tobanaan kun oo qof ayaa la fahamsan yahay inay ku dhinteen intii lagu jiray weerarro is xigxigay oo lala beegsaday magaalooyinka bishii Ogosto ee la soo dhaafay oo inta badan ay fuliyeen calooshood u shaqeystayaal laga qoray Zimbabwe.

jfwbvhbvhjfbjnbg sdvnfjbgfbsdnjk kdfvnfjknbn gfnjgfsjnbbhjfdv ejnv

... "kaliya waxay duqeeyeen oo duqeeyeen oo duqeeyeen," nin ka tirsan hay'adaha gargaarka ayaa dhowaan ka soo laabtay Soomaaliya. Hargeysa oo markii hore dadkeedu ahaa 350,000, boqolkiiba 70 way burbureen, Burco "way ku baaba'day" isla weeraradii.

Dadka beehsa Issaq ka badbaaday duqeymaha ayaa la sheegay in ciidamada Soomaaliya ay ku soo ururiyeen waddooyinka isla markaana si kooban ay u toogteen. Xabaal wadareedyo badan ayaa tan iyo markii la helay iyo sidoo kale meydad looga tagay inay ku qudhmaan waddooyinka ay ku soo dhaceen.

Dadka hadda ku nool saddexda magaalo waxaa la rumeeysan yahay inay yihiin gebi ahaanba kuwa aan Isaaq ahayn ama milatari ah oo loo geeyay inay ilaaliyaan wixii laga soo ceshay Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM.

Adeegsiga dowladda ee miinooyinka dhulka lagu aaso

Arrinta sida gaarka ah u waaraysay ee khilaafku waxay ahayd adeegsiga miinooyinka dhulka lagu aaso ee ka soo horjeedda shaqaalaha dawladda ee magaalooyinka Isaaq. Muuqaal astaan u ah siyaasaddii dawladdii Siyaad Barre ee ahayd "xasuuqii loo gaystay kooxdii Issak ee qabiilooyinka" ayaa ahayd dhigista "in ka badan hal milyan oo miinooyin aan calaamadeysnayn, dabinno xunxun iyo aalado kale oo dilaa ah oo ka dhaca Gobollada Woqooyiga ..." muddadaas khilaafka. Tirada saxda ah ee miinooyinka dhulka lagu aaso lama oga laakiin waxaa lagu qiyaasaa inta u dhaxeysa hal ilaa laba milyan, badankood waxaa lagu aasay dhulkii waagaas la oran jiray waqooyiga Soomaaliya imikana ah Jamhuuriyadda Somaliland.

Miinooyinka ka dhanka ah shaqaalaha ayaa loo adeegsaday in lala beegsado dadka rayidka ah ee Isaaq ee ku soo noqonaya magaalooyinka iyo magaalooyinka iyadoo lagu aasay "waddooyinka, guryaha iyo jidadka xoolaha si loo dilo, loo naafeeyo loona celiyo". Inta badan miinooyinka "waxay ku kala firirsanaayeen dhul daaqsimeed ama waxaa lagu qariyay hareeraha godadka biyaha ama waddooyinka labaad iyo goobihii hore ee militariga".

fdnvjfgk ngf fknvgn kgjnjkfsdnmalksa afdkgnjhngkfsda aermvkngfnvgf

Bishii Febraayo 1992, Dhakhaatiirta Xuquuqda Aadanaha waxay koox caafimaad u direen gobolka si ay u soo baaraan baaxadda dhibaatada ay leedahay miinooyinka dhulka ku hadhay dagaalladii 1988 - 1991, waxay ku sifeeyeen xaaladda sida soo socota:

Waxay [miinooyinka] aad ugu badan yihiin baadiyaha ku hareeraysan laba ka mid ah magaalooyinka waaweyn ee Somaliland, Hargeysa iyo Burco, iyo dhulka xoola-dhaqatada iyo beeraha ee galbeedka Burco. Hadda oo uu dhammaaday dagaalkii sokeeye, dhibbanayaasha miinooyinka ayaa guud ahaan rayid ahaa, kuwaas oo badankood yihiin haween iyo carruur.

Ciidankii Soomaaliya wuxuu qarxiyay oo qarxiyay inbadan oo kamid ah dhismayaasha waaweyn ee hargeisa sida "hudheelka Union iyo xarun caafimaad oo gaar loo leeyahay oo uurka ku leh oo u dhaw dugsiga gabdhaha ee Shacab", tan waxaa loo sameeyay iskuday lagu doonayo in lagu nadiifiyo aaga u dhexeeya iyaga iyo Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM. . Guryaha guryaha ee ka agdhowaa xafiisyada muhiimka ah ee dowladda ayaa sidoo kale la qarxiyay.

Buug-gacmeedka Soomaaliya ee ciidamada qalabka sida ee Mareykanka ayaa lagu xusay in "dhibaatada miinada ee ka jirta Soomaaliya lagu tilmaami karo inay tahay dhibaato guud oo ka jirta qaybaha koonfureed ee Soomaaliya iyo dhibaato aad u daran oo ka jirta qeybaha waqooyiga." Markii la sharaxayay sida ay ugu badan yihiin miinooyinka dhulka gaar ahaan baadiyaha magaalooyinka ku hareeraysan ee ay degan yihiin Isaaqa, buugan ayaa waxaa ku qoran "Meelaha waaweyn ee miinooyinka la aaso, in ka badan 100,000 oo miino ayaa la geeyay qaybaha ku hareeraysan magaalada. Dhaqdhaqaaq ballaaran oo boobytrap ah ayaa sidoo kale laga soo sheegay Hargeysa. "

Macdanta daaqa iyo dhul beereedka

Adeegsiga miinooyinka dhulka lagu aaso ee ay ciidammada dowladdu u adeegsadeen dadka rayidka ah ayaa si gaar ah waxyeello ugu geystay gobolkan gaar ahaan inta badan Isaaqa (iyo Soomaalida kale ee waqooyiga) oo ah reer guuraa xoola-dhaqato ah, kuna tiirsan daaqa idaha, riyaha, iyo geela. Warbixin ay soo wakiishay Vietnam Veterans of America Foundation waxay ku sifeyneysaa dhibaatooyinka xeeladdan sida soo socota:

Sidoo kale dawladii siyaad barre waxay miinooyin ka qodaysay dhulka miyiga ah si ay u carqaladeyso dhaqaalaha iyo dadka reer guuraaga ah, kuwaas oo loo arkayay inay yihiin saldhiga taageerada Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM Cagarey, Jajabod, Dalqableh, Ubaaleh, Cadaadley iyo Farjano-Megasta ayaa saameyn ku yeeshay. Dhul daaqsimeedka xilliga-qalalan iyo aagagga ku dhow ilaha biyaha joogtada ah ee joogga sare ayaa si gaar ah u saameeyay. Waxaa jira miinooyin dhulka lagu aaso oo dhulka daaqa ah ee aadka u sarreeya ee u dhexeeya Burco iyo Ceerigaabo. Meelo badan oo dhul daaqsimeed ah Saylac ayaa sidoo kale laga soo saaray. . . Mid ka mid ah cawaaqib xumada ka dhalan karta miinooyinka dhulka lagu aaso ayaa ah joojinta idaha loo dhoofin jiray Sacuudiga iyo Yemen.

Mid ka mid ah meelaha ugu cufan macdanta ee woqooyiga waxay ahayd degsiimooyinka beeraha ee ku xeeran magaalda Gabiley iyo Arabsiyo . Waxaa lagu soo waramayaa in kumanaan dad ah ay saameeyeen macdanta aaggaas, iyagoo ama ka tagaya dhulkooda beeraha gebi ahaanba miinooyinka dhulka lagu aaso ama xayiraad adag oo dhanka beeraha ah sababtoo ah miinooyinka oo ku sugan beerahooda ama isku xidhka wadooyinka.

Macdanta guryaha shacabka

Dhakhaatiirta Xuquuqda Aadanaha waxay sharaxayaan hal tab oo ay adeegsadeen ciidamadii Siyaad Barre ee ay u adeegsadeen ololahoodii ka dhanka ahaa dadka Isaaqa ee waqooyiga:

Mid ka mid ah xeeladihii ugu naxariis darrada badnaa - ee sida muuqata aan sharciga ahayn - ee ay adeegsadeen ciidammadii Siyaad Barre ayaa ahaa in si ula kac ah loo qodo guryaha rayidka. Sannadkii 1988-kii, ciidammada dawladdu waxay duqeeyeen oo duqeeyeen caasimadda Hargeysa. Kahor intaanay cararin, dad badan oo deggan ayaa aasay alaabtoodii qiimaha badnayd godad laga qoday dabaqyada ama barxadaha guryahooda. Markii ay arkeen meelahan, askartu waxay soo qaateen dahabkii iyo waxyaabihii kale ee qiimaha lahaa waxayna meelihii qarsoonaa ku dhejiyeen booba-dabinno ama miinooyin. Dagaalku markuu joogsaday ka dib, qaar badan oo ka mid ah dadkii qaxay waxay ku noqdeen guryahoodii bilihii ugu horreeyay 1991 si ay u dhaawacmaan ama u dhintaan qaraxyadan qarsoon. . . Qaar ka mid ah qoysaska ayaa la sheegay inay ku fadhiisanayaan banaanka guryahooda sababtoo ah waxay ka baqayeen inay galaan.

. . . Ciidamadii Siyaad Barre waxay si ula kac ah u qodeen ceelal iyo dhul daaqsimeed iyagoo isku dayaya inay laayaan oo ay argagax geliyaan reer guuraaga reer miyiga ah oo ay ciidanku u arkeen inay yihiin ilaaliyayaashii Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM. In kasta oo aan caddayn toos ah la heli karin, haddana indha indheeyayaasha intooda badani waxay isku raacsan yihiin in ciidammadii Siyaad Barre ay qaadeen macdan qodxan ballaadhan si looga hortago dib u dejin ay u sameeyaan reer guuraaga iyo beeralayda u badan Isaaq.

Shirkadda British-ka ee miino baarista ee Rimfire, oo ay qandaraas siisay Hay'adda Qaramada Midoobay u qaabilsan Qaxootiga si ay u qabato howlo ka dhan ah macdanta ayaa soo ogaatay miinooyinka dhulka lagu aaso oo laga kala helay 24 dal oo kala duwan oo ku yaal Soomaaliya. Inta badan waxay ka yimaadeen Czech Republic, Russia, Pakistan iyo Belgium.

Isticmaalka miinooyinka dhulka lagu aaso ee laga helo ilaha biyaha

Dawladdii Siyaad Barre waxay sidoo kale qodday ilaha biyaha intii ay ku guda jirtay ololaheeda ka dhanka ah shacabka Isaaqa. Tani waxay ahayd khaasatan mid aad u adag sababtoo ah cimilada gobolka ee semi-oomane iyo biyo yaraanta soo noqnoqota. Biyo-gelinta ugu weyn ee Hargeysa, keyd-biyoodka Geed-geey iyo saldhiggeeda bamgareynta, waxaa ku hareereysnaa miinooyin ay dowladdu leedahay. Ceelasha biyaha dhaadheer ee xerada qaxootiga ee Sabcad ayaa sidoo kale lagu wareejiyay goob miino lagu aasay. Warbixin ay daabacday Kooxda La Talinta Macdanta ayaa lagu xusay, "Ina Guha, 42 ka mid ah 62 keydka biyaha yar yar ayaa laga soo saaray oo aan la isticmaali karin". Goobta loo yaqaan 'Tur Debe', ciidamada dowladdu waxay ku burburiyeen ceelal iyagoo u adeegsaday miinooyin ahaan waxyaabaha qarxa. Ceelka biyaha ee Selel-Derajog "waxaa burburiyey oo sibidh ka dhigay ciidamada dawladda. . . " . Sidoo kale "dhammaan ilaha biyaha ee Dalqableh waa la qodey, sidoo kale waa meesha ugu weyn ee laga waraabiyo reer guuraaga inta udhaxeysa Qorilugud iyo Qabri Huluul. Kaydad biyo ah oo ku yaal War Ibraan iyo Beli Iidlay ayaa la soo saaray. ”

La sheegay in la helay hub kiimiko ah

Intii lagu guda jiray ololihii dowladda ee ka dhanka ahaa Isaaq sanadihii 1988 iyo 1989, warbixino badan oo lagu kalsoonaan karo oo ay qoreen warbaahinta Mareykanka iyo kuwa caalamiga ayaa sheegay in Soomaaliya ay ka heshay shixnad hub kiimiko ah Liibiya. NBC News ayaa qortay sheeko 12-kii Janaayo 1989-kii in Maamulka Reagan "ay hayeen macluumaad siddeed bilood ka hor ah in Madaxweynaha Liibiya Muammar Gaddafi uu Soomaaliya siiyay hub kiimiko ah". Wasaaradda arrimaha dibedda Mareykanka ayaa beenisay koontada, laakiin NBC waxay garab istaagtay sheekadeeda markii ay su'aalo weydiiyeen xafiiska Kongresska Laba toddobaad ka dib, 25kii Jannaayo The Washington Post ayaa qortay in dawladda Jen. Mohammed Siad Barre "wuxuu kiimiko ku keydinayaa bakhaaro ku dhow caasimadiisa, Muqdisho". Warbixinnadaasi waxay cadeynayaan in haamaha gaasaska neerfaha ee Soman iyo Sarin laga soo dejiyey diyaarad rayid ah oo ay leedahay shirkadda duulimaadka ee Liibiya oo u soo duushay magaalada Muqdisho 7dii Oktoobar. Xoghayaha Arimaha Dibada ee Ingiriiska Geoffrey Howe wuxuu cadeeyay in Dowlada Ingriiska ay aad uga walaacsan tahay warbixinada rasmiga ee sheegaya in hubka kiimikada laga helay Soomaaliya. Dowladda Soomaaliya, oo uu wakiil ka yahay raiisul wasaare Mohammad Ali Samatar ayaa beenisay haysashada hubka kiimikada.

Bartilmaameedka kooxaha kale

Beesha Isaaq ma ahayn bartilmaameedka kaliya ee rabshadaha. Bulshooyin kale oo badan oo Soomaaliyeed, sida jufada Umar Maxmud ee Majeerteen iyana waxay noqdeen dhibanayaashii rabshadaha iyo dagaalka. Buug-gacmeedka Daraasadda Waddanka Mareykanka ayaa sharraxaya aargudashadii taliskii Barre ee Umar Maxmuud ka dib isku-daygii afgembi ee dhicisoobay ee 1978 kaas oo sababay in 2,000 oo rayid ah oo loo yaqaan Umar Maxmuud ay ku dhinteen Mudug . Sida laga soo xigtay Rebecca Richards, rabshadaha ka dhacay waqooyiga iyo waqooyi-galbeed waxay ahaayeen kuwo aan u qalmin laakiin waxay saameeyeen bulshooyin badan, gaar ahaan Isaaq. Duqeynta, duqeynta diyaaradeed iyo dhimashada wadajirka ah ee beelo badan ayaa si gaar ah loo bartilmaameedsaday xubnaha beesha Isaaq, ayuu yidhi Richards, rabshadaha nidaamsan ee dowladeed waxay la xiriirtay aaminsanaanta in kooxahani ay caawimaad ka helayaan dowladda Itoobiya. Aargoosigii adkaa, duqeyntii baahsanayd iyo gubitaankii tuulooyinka ayaa daba socday markasta oo uu jiro weerar ay qaadaan Ururka Dhaqdhaqaaqa Wadaniga Soomaliyeed ee SNM oo la rumaysan yahay in ay ku dhuumaalaysanayaan Itoobiya.

Taisier M. Ali wuxuu sheegayaa in Barre uu qanciyay Majeerteen, uuna bartilmaameedsaday kooxo kale sida Hawiye . Sida laga soo xigtay Cali, "dhaqaale iyo rafcaan qaadis qabiil, wuxuu [Barre] awooday inuu ku sasabo inta badan dagaallamayaasha SSDF inay ka soo noqdaan Itoobiya kana qayb galaan dagaalladiisii xasuuqa ahaa ee Isaaq ee waqooyiga iyo markii dambe ee lagula kacay Hawiye ee Koonfurta, oo ay ku jiraan Muqdisho ".

Sida laga soo xigtay qaar ka mid ah kormeerayaasha sida Kooxda Dhibaatooyinka Caalamiga ah, halka rabshadihii ka dhacay Siyaad Barre ay saameeyeen bulshooyin badan oo Soomaaliyeed, "ma jirin beel kale oo Soomaaliyeed oo la kulantay rabshado noocan oo kale ah oo sii soconaya oo dowladdu maalgeliso" sida Isaaq. Taariikhyahan Afrikaan ah, Lidwien Kapteijns oo ka hadlaya beegsashada dadka Isaaqa oo ah koox gaar ah oo la xiriirta kooxaha kale ee ay bar-tilmaameedsato dowladdii Barre waxay tiri:

Rabshadaha wadajirka ah ee ku saleysan qabiilka ee loo geysto dadka rayidka ah ayaa had iyo jeer u taagan xadgudub ka dhan ah xuquuqda aadanaha. Si kastaba ha noqotee, markii hadafkeedu yahay xasuuqa iyo cayrinta dad aad u tiro badan iyadoo lagu salaynayo hayb-kooxeedkooda oo keliya, waxay noqoneysaa mid qabiil lagu nadiifiyo. Ma jirto cid u soo jeedisay ereygan gumaadka wadareed ee dadka reer Mudug [Majeerteen]. Si kastaba ha noqotee, Waqooyi-galbeed [Isaaq], ereygan iyo xitaa ka sii adag (sida xasuuq) ayaa si joogto ah loo adeegsadaa. Baaxadda iyo dabeecadda rabshadaha ku saleysan qabiilka wadajirka ah ee lagula kacay dadka rayidka ah ee Isaaq - in kasta oo aysan iyagu ahayn dadka rayidka ah ee kaliya ee dowladdu si xun u xasuuqday, ayaa si gaar ah loo bartilmaameedsaday - waxay soo jeedinaysaa in cabbirkan rabshadaha dowlad-goboleed ee Woqooyi-galbeed [dhulka Isaaq] runtii waxay u dhigantaa sifayn qabiil.

dvgfnjvfknvfjnsgjbfjgdnkjsnfbjfn btrbngfjkbnfgjknbfslknbfjndjks sfdjkbnsjbnkflsn gnlfjnbdn dsfjbnfjgkb efnvjnfgrb jntgkjbnjkr dkvkrntbjvntb oynbek nbkjnjkenbjkb nknfbnfgnbn brebnjb

Sida uu sheegayo Maxamed Xaaji Ingiriis, xasuuqii foosha xumaa ee xilligii dowladdii Siyaad Barre ma ahayn dhacdo gooni ah ama aan ku cusbayn taariikhda Soomaaliya. Siyaad Barre wuxuu kaloo beegsaday Hawiye. Laakiin, Ingiriiska, ololayaasha dabargoynta Siyaad Barre ee ka dhanka ah kooxaha kale ee qabaa'ilku waxay muujiyeen meertooyin taariikhi ah oo qoto dheer oo cadaadis ah oo ay ku heyso qabiilka kaas oo hela awood awood leh ka dibna reebay reeraha kale.

Laakiin, Ingiriiska, ololayaasha dabargoynta Siyaad Barre ee ka dhanka ah kooxaha kale ee qabaa'ilku waxay muujiyeen meertooyin taariikhi ah oo qoto dheer oo cadaadis ah oo ay

Laakiin, Ingiriiska, ololayaasha dabargoynta Siyaad Barre ee ka dhanka ah kooxaha kale ee qabaa'ilku waxay muujiyeen meertooyin taariikhi ah oo qoto dheer oo cadaadis ah oo ay

Sidoo kale eeg

• Dagaalkii Sokeeye ee Soomaaliya
• Jabhaddii Dagaalkii Sokeeye ee Soomaaliya
• Dagaalkii Soomaaliya (2006-2009)
• Dagaalkii Sokeeye ee Soomaaliya (2009 – present)
• Xasuuqii Taariikhda
• Xasuuqii Rwanda
• Xasuuqii Burundi
• Dagaal Darfur