Xoolo

Kani waa maqaal ku saabsan Xoolaha gurijooga ah. Kuwo kale fiiri Duurjoog iyo Xayawaan

Xoolo (ingiriis: livestock; carabi: ماشية) waa xayawaanka gurijooga ah ee dadku dhaqdo kaasi oo faa'iido badan u leh nolosha maalinle ee dadka.

Xoolaha waxaa ka mid ah lo'da, adhiga, geela, fardaha, dameeraha, idaha iyo mararka qaar oo lagu daro digaaga iyo shimbiraha kale la dhaqdo.

Guud ahaan xooluhu waa xayawaanka aadamuhu dhaqdaan ee la cuno hilibkooda lana cabo caanahooda, loo isticmaalo in la rarto, la fuulo (rakaab), beeraha lagu qoto iyo wixii la mid ah.

= Taariikhda Xoolaha ="Geela haddey naceen annaga macaawino ahaan hannoo siiyaan" Cabdishakuur Casoowe Nairobi 8 Jannaayo 2020 . XIGASHADA SAWIRKA,GETTY IMAGES Qoraalka sawirka, Gela waxaa markii ugu horreysay Australia la geeyay qarnigii 19-aad

In ka badan 10,000 oo geel ah ayaa lagu tooganayaa waddanka Australia, gaar ahaan dhinaca koonfureed ee dalkaas, ka dib markii ay dadka biyaha ku ciriiriyeen xilli ay jiraan kuleyl daran iyo abaar baahsan.

Maanta oo Arbaco ah ayaa la billaabay leynta geela oo loo adeegsanayo diyaaradaha qumaatiga u kaca iyo rasaas.

Tallaabadan ayaa la qaaday ka dib markii ay dadka ku dhaqan gobolkaas ka cawdeen geela oo guryahooda ka dhameysanaya biyaha.

Waxaa lasoo tabiyay in geel koox koox u socda uu waxyeelleeyay guryo iyo magaalooyin.

"Waxay ku wareegayaan waddooyinka, iyagoo biyo raadinaya. Waxaan xitaa u cabsaneynaa carruurteenna", ayuu yiri mid ka mid ah dadka deegaanka.

Muddo shan maalmood ah ayaa la wadi doonaa howlgalka lagu leynaypo geela Koonfurta Australia.

Yurub oo geel argagixisada lagula dagaallamayo siisay dal Afrikaan ah Makhaayad dadka qaarkood aanu kaftanku u furnayn Sidoo kale qaar ka mid ah fardaha ku dhaqan gobolkaas ayaa la dili doonaa.

Rag ay wajiyada u daboolan yihiin oo ka socda waaxda arrimaha deegaanka iyo biyaha ee Australia ayaa loo xil-saaray inay toogtaan geela iyo fardaha kumannaanka ah.

Gobolka geela lagu baabi'inayo ee Anangu Pitjantjatjara Yankunytjatjara (APY) waxaa daggan dadka asalka ah ee u dhashay Australia.

Soomaalidu sidey u arkaan geela la leynayo? . XIGASHADA SAWIRKA,GETTY IMAGES Abuukar Xaaji Xaashi "Culusoow", waa nin ka ganacsada hilibka geela oo ku sugan Australia. Wuxuu ka hadlayaa sida ay u samaeyneyso leynta geela.

"Muddo 15 sano ah ayaan ka ganacsadaa hilibka geela, waxaana ahay qofka kaliya ee ganacsigaas ku heysta waddankan. Maalin kasta oo Arbaco ah waxaan gowracaa ugu yaraan 3 neef, dadka ugu badan ee iga iibsada hilibkiisana waa Soomaali. Saameyn adag ayey nagu yeelaneysaa howshan geela lagu leynayo, waayo inta la dilo mooyee inta kale wey naga fogaanayaan, taasina waxay dhaawac weyn gaarsiineysaa ganacsiga hilibka geela", ayuu yiri.

'Geela haddey naceen annaga macaawino ahaan hannoo siiyaan ama aan ka doonanno' Dadka Soomaalida ah geelu wuxuu agtooda ka yahay hantida ugu qaalisan adduunka, waxayna dhaqan u leeyihiin dhaqashadiisa.

Taariikh ayey Soomaalidu u leeyihiin xannaaneynta geela, wayna isugu faanaan, halka qaarkood ay isku sooraan, magta isaga bixiyaan ama yarad ahaan u kala qaataan.

Dhinaca Suugaanta xitaa waxay abwaanno badan ku ammaaneen geela.

Dubad Cali Cameey, oo guddoomiyaha guddiga suuq-geynta xoolaha ee dalka Kenya ayaa muujiyay sida uu uga xun yahay go'aanka ay dowladda Australia ku qaadatay inay ku yareyso tirada geela ku nool waddankeeda.

"Geelu wuxuu ugu faa'iido badan yahay duunyada aan dhaqanno, waana laf-dhabarta xooladhaqatada. Xitaa marka uu dadku isdilo waxa la kala qaato waa geel. Marka nimanka geela leynaya ma yaqaannaan waxa uu geelu yahay, waana arrin nagu xanuun badan haddaan Soomaali nahay. Aniga waxay ila tahay, haddii ay naceen, Australia maadaama ay ka mid tahay waddamada mucaawinada bixiya inay annaga geela na siiso, ama ay na tiraahdo soo doonta", ayuu yiri Dubad Cameey.

Maxaa Soomaalida ka galay geela Australia? Cabdullaahi Carab Ismaaciil oo ka mid ah dadka geela ku dhaqda Somaliland ayaa su'aashaas uga jawaabay BBC-da.

"Waxaan aaminsan nahay in Geela Australia jooga halkan laga qaaday, arrinta kale ee na damqineysana waa in geelii qiimaha badan noo lahaa la iska leynayo, taas ayaana aad uga xun nahay. Geelu waa kan marka la dagaallamo naf dhan oo go'day la kala siisto, loogana samro", ayuu yiri Cabdullaahi.

Cimilada sababtay in Geela la laayo . XIGASHADA SAWIRKA,GETTY IMAGES Australia ayaa xilligan oo kale sanad walba waxaa ka jira cimilo aad u kulul, taasoo sababta inuu kuleyl dartiis dab uga kaco keymaha.

Ku dhawaad 2,000 oo guri ayaa ku gubatay dabkii saameynta ku yeeshay waddankaas bilihii lasoo dhaafay.

Ugu yaraan 25 ruux ayaa ku dhintay musiibadaan tan iyo bishii September ee sanadkii lasoo dhaafay.

Noocyada Xoolaha

Sida caadiga ah ereyga "xoolo" waxaan u isticmaalnaa xayawaanka gurijooga ah, laakiin waxaa guud ahaan loo yaqaanaa dhamaan xayawaanka dadku dhaqan karaan. Kuwaas oo loo isticmaalo cunto ahaan, xarago iyo qurux iyo rarasho.

Xayawaan / Nooc	Xoolaha la dhaqdo	Marka hore duurjooga ahaa	Wakhtigii la bilaabay in la dhaqdo	Meesha markii hore laga qabtey si loo dhaqdo	Isticmaalka hada	Sawir
Alpaca Naasley	La dhaqdaa	Vicuña	intii u dhexaysay 5000 Ciise hortii ilaa 4000 Ciise Hortii	Andes	dhogor, hilib
Banteng Naasley	la dhaqdaa	Banteng	Lama yaqaano	Koonfurbari Aasiya	hilib, caano, beer qodaal
Dibi Ameerikaan Naasleey	la qabtey	N/A lama yaqaano	Late 19th Century	Waqooyiga Ameerika	hilib, dhogor
Geel Naasley	la dhaqdaa	leh noocyo duurjoog ah	Intii u dhexaysay 4000 Ciise hortii ilaa 1400 Ciise hortii	Aasiya	xayawaanka lagu shaqeeysto, xayawaanka la fuulo, hilib, caano, timaha geela
Bisad Naasley, hilibyacun	la dhaqdo	Bisada Duurjogta Afrika	7500 Ciise hortii	Bariga Dhow	xasharaad la dagaalan, Wehel, hilib
Lo' Naasley, dhircun	la dhaqdo	Aurochs	6000 BC	Koonfurgalbeed Aasiya, Hindiya, Waqooyiga Afrika (?)	Hilib (jiidh, subag, dhiig), caano, dhogor, xayawaanka lagu shaqeeysto
Deero Naasley, dhircun	la qabto	N/A lama yaqaano	Qarnigii 1aad Ciise dabadii	UK	Hilib dhogor,
Ey Naasley, hilibcun	la dhaqdo	Yeey	12000 BC		xayawaanka la isticmaalo dhabarkiisa, xayawaanka lagu shaqeeysto, xayawaanka lagu ugaadhsado, xayawaanka wax ilaaliya, xayawaanka wax raadiya, xayawaanka wax difaaca, hilib
Dameer Naasley, dhircune	la dhaqdo	Dameer duurjooga Afrika	4000 BC	Masar	xayawaanka la rarto, xayawaanka lagu shaqeeysto, xayawaanka beeraha lagu qoto, hilib, caano
Gayal Naasley, dhircune	la dhaqdo	Gaur	lama oga	Koonfurgalbeed Aasiya	hilib, xayawaanka lagu shaqeeysto
Adhi Naasley, dhircune	la dhaqdo	Adhiga duurjoogta	8000 BC	Koonfurgalbeed Aasiya	caano, hilib, dhogor, maqaar, xayawaanka lagu shaqeeysto
Doofaar Naasley, dhircune	la dhaqdo	Cavia tschudii	5000 BC	Koonfur Ameerika	Hilib
Faras Naasley, dhircune	la dhaqdo	Faras duurjoog	4000 BC	Yurub & Aasiya	xayawaanka la fuulo, xayawaanka beeraha qoda, caano, hilib,
Llama Naasley, dhircune	la dhaqdo	Guanaco	3500 BC	Andes	xayawaanka lagu shaqeeysto, xayawaanka la fuulo, xayawaanka beeraha qoda, hilib, dhogor
Mule Naasley, dhircune	la dhaqdo	Qaraabo dhow la ah dameerka iyo faraska			xayawaanka lagu shaqeeysto, xayawaanka la fuulo, xayawaanka beeraha qoda
Doofaarka la dhaqdo Naasley, waxwalbacune	domestic	Wild boar	7000 BC	Bariga Anatooliya	Hilib, dhogor, wehel, cilmibaadhis
Bakeyle Naasley, dhircune	la dhaqdo	Duurjoog Bakeyle	between AD 400-900	Faransiiska	Hilib, dun, dhogor, pet, cilmibaadhis
Reindeer Naasley, dhircune	badh la dhaqde	Deerodeero	3000 Ciise Hortii	Waqooyiga Ruushka	Hilib, dhogor, caano, xayawaanka lagu shaqeeysto,
Ido Naasley	la dhaqdo	Idaha Aasiya	Inta u dhexeysa 11000 Ciise Hortii-9000 Ciise Hortii	Koonfur-galbeed Aasiya	Dhogor, caano, hilib)
Dibiga biyaha Naasley	la dhaqdo	Dibi duurjoog, (Arni)	4000 Ciise Hortii	Koonfurta Aasiya	xayawaanka la fuulo, xayawaanka lagu shaqeeysto, hilib, caano
Yak Naasley	la dhaqdo	Yak	2500 Ciise Hortii	Tibet, Neebaal	Hilib, caano, dhogor, xayawaanka la fuulo, xayawaanka la rarto, xayawaanka lagu shaqeeysto