Qur'aan

Quraan, Qur'aan, Quraanka Kariimka (carabi: ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ; ingiriis: Koran) waa kitaabka Alle ﺍﻟﻠﻪ (s.w.t) ku soo dejiyay Nebi Maxamedﷺ (n.n.k.h), kaas oo ku qoran luuqada carabiga. Kitaabka Quraanka wuxuu saldhig u yahay diinta Islamka dhamaanteed.

Kitaabka Quraanka kariimka ah.

Quraanka kariimka ah waa hadalka Ilaahay (ﺍﻟﻠﻪ) kaas oo malaga Jibriil u soo gudbin jirey Nebi Muxamedﷺ (n.n.k.h) wakhti 23 sano ah, oo ku bilaabmaysa Diisembar 22keedii sanadkii 609 C.D (Ciise Dabadii), wakhtigaas oo nebigu ahaa 40 jir, ilaa markii taariikdhu ahayd 632 Ciise Dabadii, oo ku beegan sanadkii Nabi Maxamed ﷺ (n.n.k.h) geeriyooday. Sidaa diinta Islaamku sheegtay kitaabka Quraanku waa midka ugu sareeya kitaabyada ee Ilaahay ka ilaalinayo khaladka iyo musuqmaasuqa isla markaana hogaan iyo hanuunin u ah dhamaan aadamaha ku nool dunida.

Kitaabka Quraanka waxaa loo kala saaraa, guud ahaan, labo qeybood oo kala ah Makki (oo ah Quraanka ku soo dagay Nebiga ﷺ intii uu magaalada Makkah joogay) iyo Madani (oo ah Quraanka ku soo dagay Nebi Muxamed ﷺ wakhtigii uu magaalada Madiina deganaa). Intaasi kuma eeka qeybaha Quraanku ee waxaa kitaabku u sameeysan yahay nidaam loo yaqaano suurado, kuwaasi oo loo sii kala saaro aayado. Quraanku wuxuu ka kooban yahay boqol toban iyo afar Suuradood kuwaasi ooy ugu horeeyso suurada Al Faatixa (macnaheedu tahay fur-furitaan ama "bilaabid") oo ka samaysan 7 aayadood ilaa laga gaadho suurada 114 ee Al-Naas (macnaheedu yahay dadka) oo ka kooban 6 aayadood.

Kitaabka Quraanka ah dhexdiisa waxaa ku xusan dhamaan taariikhda, nolosha, tilmaamida iyo hogaanka, wixii horey u dhacay, waxa dhici doona, nolosha dunida, nolosha aakhiro, maalinta qiyaame iyo xisaabta, iyo dhamaan macluumaadka nooleha. Sidoo kale, Ilaahay (s.w.t) wuxuu ugu tallo-galay in kitaabku noqdo mid hogaamiya nolosha dadka. Suurad kasta iyo aayad kasta oo ka mid ah kitaabka Quraanka Kariimka ahi wax ayay tilmaamaysaa isla markaana faraysaa ama ka reebaysaa dadka.

Wadajirka Quraanka iyo Xadiisku waa sharciga saxda ah ee Alle ugu tallo galay in aadamahu isku maamulaan, waxaana loo yaqaanaa Sharciga Shariicada. Intaasi waxaa dheer, Quraanka oo lagu akhrinayo luuqada carabiga ayaa waxa la akhriyaa wakhtiga la tukanayo salaadaha. Qofka xafida 114ta Suuradood ee Quraanka waxaa loo yaqaanaa Xaafid. Jiijiidida iyo qurxinta codka marka la akhrinayo Quraanka waxaa loo yaqaanaa towjiid. Si kastaba ha ahaatee, bisha Ramadaan dadka muslimiinta ahi waxay dhamaystiraan akhrinta dhamaan Quraanka ayagoo ku tukanaya salaada tarawiixda.

Micnaha & Sharaxaada Quraanka

Qoraalka Quraanka kariimka ah qarnigii 11aad waqooyiga Afrika.

Ereyga qur'aan waxaa kitaabka Quraan laga dhex helaa 70 jeer, kuwaasi oo qaarkood yihiin ficil (verb) iyo magac (noun) ah qaraʼa (ﻗﺮﺃ) oo macnaheedu tahay "akhriyey" ama "la akhriyey".

Kitaabka Quraanka wuxuu saldhig u yahay diinta Islamka dhamaanteed, isla markaana wuxuu kala saaraa runta iyo beenta; mugdiga iyo iftiinka; janoda iyo cadaabta; ifka iyo aakhiroda.

Kitaabka Quraanka kariimka ah ee Ilaahay (s.w.t) ku soo dejiyay Nebi Muxamedﷺ (n.n.k.h) waxaa lagu magacaabaa Al-Furqaan, kaasi oo ah tilmaamid ("al-huda"), xikmad, xasuusinta Alle ("al-dikhri"), iyo mid samada sare laga soo diray ("tanziil").

Samayska Kitaabka Quraanka

Quraan

Quraan waa kiitaabka Illahey ee saldhiga u ah diinta Islaamka ee dadka muslimiinta ahi ku xidhan yihiin.

Quraan waa hadalka ilaaheey mana aha mid la sameeyey ama la abuuray waa waxyi ka yimid xagga rabbi.

Suurad

Fiiri Jadwalka Boqol toban iyo afarta Suuradood ee Quraanka Kariimka ah

Suurada ugu horeeysa Quraanka kariimka ah ee Suuratul-Al-Faatixa.

Suurad Suurah Suuratu (ingiriis: sura, surah, surat; carabi: ﺳﻮﺭﺓ; ama wadar ahaan: ﺳﻮﺭ suwar, sidoo kale sūrah) waa maqaro bog ama bogag aayado ka mid ah Quraanka kariimka ah ee Alle (s.w.t) ku soo dejiyay Nebi Muxamedﷺ (n.n.k.h). Kitaabka Quraanka kariimka ah wuxuu ka kooban yahay boqol toban iyo afar Suuradood oo u sii kala baxa tiro badan oo aayado ah.

Dhererka Suuradaha Quraanku way kala duwan yihiin, tan ugu gaabani waa Suuratul-Al-Kawsar oo ka kooban 3 aayadood; halka suurada ugu dheeri tahay Suuratul-Al-Baqara oo ka kooban 286 aayadood. Boqol toban iyo afarta suuradood ee kitaabka Quraanka kariimka ah waxay kala yihiin 86 suuradood oo ah Makki iyo 28 Madani ah. Kala soocida noocan ah waxaay salka ku heeysaa meesha ay suuraduhu ku soo dageen, oo ka hor intii aanu Nebi Muxamed ﷺ ka tagin magaalada Makkah quraanka ku soo dagay waxaa loo yaqaanaa Makki, halka markuu Nebigu ﷺ u hijrooday magaalada Madiina waxyigii iyo quraankii ku soo dagay ay noqonayaan Madani.

Hadaba suuradahaMakkiga ahi waxay ka waramaan aakhirada iyo xoojinta iimaanka, halka suuradaha Madaniga ahi ay sharaxaan nolosha, isku-xidhnaanta iyo is-habeynta bulshada Islaamka ah. Marka laga reebo Suuratul-Al-Tawba, dhamaan suuradaha kale waxay ku bilaabmaan "Ku Bilaabida Magaca Alle ee Naxariista mid gaar iyo mid guud" (ﺑﺴﻢ ﺍﻟﻠﻪ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ) Bismi Allahi al-Raxmaani al-Raxiimi. Midani waa tan kala soocda isla markaana kala saarta Suuradaha ku jira Kitaabka Quraanka Kariimka ah.

Dhinaca kale, qeyb ka mid ah Suuradaha ama suurada oo dhamaystiran ayaa la akhriyaa wakhtiga lagu gudo jiro tukashada salaada taasi oo rakcad kasta lagu bilaabo Suuratul-Al-Faatixa oo dhamaystiran.

Sharaxaada Suurad

Erayga suurat waxaa markii ugu horeeysay isticmaalay Nebi Muxamed ﷺ si uu ugu kala saaro iyo kala sooco qeybaha Quraanka kariimka ah. Taasi oo ku dhex jirta aayado Alle (s.w.t) soo dajiyey sida ku cad 24:1 "Waxaanu kugu soo dejinay suurado wata cadaymo, iyo waxaanu kugu soo dirney calaamado, calaamado cad-cad, kuwaasi oo si farxad leh aad ku xasuusani." Dhinaca kale, wadarta suurad waa suwar sida ku xusan Quraanka kariimka, aayadahan oo fasirka Af Soomaali ku noqonaya "Ma waxay dhaheen isagaa Allifay? Ku dheh "La yimaada toban suwar oo la mid ah (waa Quraankee) una yeedha cid kasta marka laga reebo Alle, haddii aad run sheegaysaan."

Aayadaha Quraanka

Aayad Aayah Aayatu (ingiriis: Ayah, Aayah; carabi: ﺁﻳﺔ āyah, wadar ahaan: ayat ama ayaat ﺁﻳﺎﺕ āyāt) waa eray af-Carabi ah oo macnaheedu tahay cadayn ama calaamad taasi oo ku dhex jirta suuradaha Quraanka kariimka ah ee Alle (s.w.t) ku soo dejiyay Nebi Muxamedﷺ (n.n.k.h).

In kastoo aayadaha ku jira suuradaha kitaabka Quraanka kariimka ah ay gaaban yihiin, hadana macnaha ay xambaarsan yihiin ayaa ah mid aad u balaadhan. Kitaabka Quraanka kariimka ahi wuxuu ka kooban yahay boqol toban iyo afar Suuradood oo u sii kala baxa tiro badan oo tiro badan oo aayado ah.

Dhererka aayadaha iyo Suuradaha Quraanku way kala duwan yihiin, tan ugu gaabani waa Suuratul-Al-Kawsar oo ka kooban 3 aayadood; halka suurada ugu dheeri tahay Suuratul-Al-Baqara oo ka kooban 286 aayadood. Boqol toban iyo afarta suuradood ee kitaabka Quraanka kariimka ah waxay kala yihiin 86 suuradood oo ah Makki iyo 28 Madani ah. Kala soocida noocan ah waxaay salka ku heeysaa meesha ay suuraduhu ku soo dageen, oo ka hor intii aanu Nebi Muxamedﷺ ka tagin magaalada Makkah quraanka ku soo dagay waxaa loo yaqaanaa Makki, halka markuu Nebiguﷺ u hijrooday magaalada Madiina waxyigii iyo quraankii ku soo dagay ay noqonayaan Madani.

Hadaba suuradahaMakkiga ahi waxay ka waramaan aakhirada iyo xoojinta iimaanka, halka suuradaha Madaniga ahi ay sharaxaan nolosha, isku-xidhnaanta iyo is-habeynta bulshada Islaamka ah. Marka laga reebo Suuratul-Al-Tawba, dhamaan suuradaha kale waxay ku bilaabmaan "Ku Bilaabida Magaca Alle ee Naxariista mid gaar iyo mid guud" (ﺑﺴﻢ ﺍﻟﻠﻪ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ) Bismi Allahi al-Raxmaani al-Raxiimi. Midani waa tan kala soocda isla markaana kala saarta Suuradaha ku jira Kitaabka Quraanka Kariimka ah.

Dhinaca kale, qeyb ka mid ah aayadaha Suurad ama suurada oo dhamaystiran ayaa la akhriyaa wakhtiga lagu gudo jiro tukashada salaada taasi oo rakcad kasta lagu bilaabo Suuratul-Al-Faatixa oo dhamaystiran.

Qorida Quraanka

Fiiri Jadwalka Boqol toban iyo afarta Suuradood ee Quraanka Kariimka ah

Kitaabka Quran ee kariimka ah waxaa loo qeybiyaa suurado iyo weliba qeeybo hoose oo loo yaqaano Aayado. Hoos waxaad ku arki liiska jadwalka Suuradaha laga bilaabo kow ilaa suurada boqol toban iyo afaraad.

Suurad

#	Magaca Af-Carabi	Micnaha Af-Soomaali	Tirada Aayadaha	Makki ama Mediini	Ka warameysa
1	Al-Faatixa	Fur-furid ama bilaabid	7	Mekki	Bilowga iyo albaabka kitaabka Qur'ánka ah.
2	Al-Baqara	Sac, Lo'	286	Medani	Keli ahaansha Ilaahay Khalalaadkii ay sameeyeen dadkii hore. Nebi Ibraahim. Kacbada. Maamulka & hogaanka. (v. 255)
3	Al Cimraan	Qoyskii reer Cimraan, Hooygii Cimráan	200	Medani	Dhaqanka dabiiciga ahaa ee Nebi Ciise. Kali ahaashaha Ilaahay. Iimaanka & isbedelka dadka. Dagaalkii Uxud (3 Hijrad ka dib).
4	An-Nisa	Dumarka	176	Medani	Midowga dadka iyo isku-xidhnaanshaha raga iyo dumarka. (v. 1) Xuquuqda dumarka. Su'aalaha la xidhiidha nolosha qoyska (sida qoyska iyo dhaxalka). Nabada iyo dagaalka. Xidhiidhka u dhexeeya kuwa Alla aaminay iyo kuwa aan aaminsanayn.
5	Al-Maa'ida	Cuntada, Wax la cuno	120	Medani	Ku xidhnaanta Alle (ay ka mid tahay danaynta diinta). Musuqmaasuqa diinta Masiixiga iyo bedelida kitaabada Masiixiga iyo Yuhuuda. (v. 68-77, 116-118)
6	Al-Ancaam	Lo'dii	165	Makki	La dhaqanka dadka ee Nebi Muxamed. (v. 50) Hal Ilaah iyo kali ahaanshaha Alle. (e.g. v. 100, 103) Qalitaanka xoolaha ka hor diinta Islaamka. (v. 136ff)
7	Al-Acraaf	Dhererkii, Kuliyada kala sooca	206	Makki	Hadafkii Nebiga. Aadam, Xaawo iyo Ibliis. (v. 16-25) Sheekooyinkii Nebi Nuux, Nebi Huud, Nebi Saalax, Nebi Luud, Nebi Shucáyb iyo Nebi Muuse (v. 59-171) Waxa ku dhacaya cida diida amarka Alle. (v. 175)
8	Al-Anfaal	Bilaabidii dagaalka	75	Medani	Dagaalkii Beder (2 H.K). Muhiimada huritaanka nafta.
9	At-Tawba	Toowbad keen, ka soo noqosho gaf	129	Medani	Dhibaatooyinka dagaalka u dhexeeya kuwa Alle rumeeyay iyo cadowgooda. Dagaalkii Tabuuk (9 H.K). Kuwa aanan heysan karin iimaanka. (v. 124-127)
10	Suuratul Yoonis	Nebi Yoonis	109	Mekki	Soo dejintii Quraanka loo soo waxyooday Nebi Muxamed. (v. 15-17, 37-38, 94) References to earlier prophets. Aasaaska diinta Islam.
11	Suuratul Huud	Nabi Huud	123	Mekki	U soo waxyooshaddii Alle (s.w) ee Nebi Muxamed. Qisooyin badan oo ku saabsan nebiyadii hore. La macaamilka raga/dadka.
12	Suuratul Yuusuf	Nabi Yuusuf	111	Mekki	Qisooyinkii Nabi Yuusuf.
13	Ar-Racdi	Danab	43	Medani	Waxyigii Ilaahay ee nabiyada iyo aasaaskii diimaha, runta iyo wadada toosan ama diimadii gaalada.
14	Suuratu Ibrahiim	Nebi Ibrahiim	52	Mekki	Waxyigii Alle u soo diray dadka, iyo hogaamiyayaashii dadka u horseedayay iftiinka.
15	Al-Hijr	Midii dhagaxa lahayd, Dhagaxleey, caasimadii wada dhagax ahayd, Al-Hijr	99	Mekki	Hanuuninta Alle iyo tilmaamida Quraanka, taasi oo waligeed ahaaneysa mid sax ah. (v. 9)
16	An-Naxli	Malab Shiniyeed, Shinni	128	Mekki	Abuurista Alle: Wada shaqaynta Shinnida. Hogaaminta Ilaahay.
17	Al-Isra	Habeenkii la dheelmiyay Nebiga	111	Mekki	Habeenka Isra-wal micraaj ee Nebi Muxamed laga dheelmiyay Makka ilaa beytul-Qudus ilaa samada sare Caruurta reer bani Israaiil. (v. 2-8, 101-104)
18	Al-Kahf	Godkii	110	Mekki	Adkeynta iimaanka qofka iyo tijaabadiisa ooy ka mid tahay: Qisadii asxaabul kaahfi (akhyaartii godka). (v. 13-20) Ninka qaniga ah iyo kan faqiirka ah. (v. 32-44) Sheekooyinkii Nebi Muuse. (v. 60-82) Wacdarihii Dhul-Qarnayn, (micnaheedu tahay "midkii laba geesood lahaa"). (v. 83-98)
19	Suuratu Maryam	Maryam	98	Mekki	Qisadii Nabi Sakariye iyo wiilkiisa. (v. 2-15) Qisaskii Maryama bintu Cimraan iyo wiilkeeda Nebi Ciise. (v. 16-37)
20	Daaha	Daa-Ha, Rag yahoow	135	Mekki	Hanuunka Ilaahay u soo direy dadka. Aasaaska runta iyo diimaha. Qisooyinkii Nebi Muuse. (v. 9-98)

Kutubta Ku Xusan Quraanka

Kitaabka Quraanka kariimka ah ee saldhiga u ah diinta Islaamka, waxaa suurado badan iyo aayado badan lagu xusay kitaabka Zabuur ee Nabi Daa'uud.

Isku soo wada duuboo kutubta Alle (s.w) ku soo dejiyay Anbiyada iyo Rusuusha waa afar kitaab iyo dhowr suxufi. Sida ku cad kitaabka Quraanka kariimka ee aasaaska u ah diinta Islaamka, Ilaahay sareeye wuxuu soo dejiyay afar Kitaab oo la kala siiyay afar Rasuul. Kutubtaasi waxay kala yihiin:

• Kitaabka "Al-Furqaan" ee lagu soo dejiyay Nebi Muxamedﷺ
• Kitaabka "Injiil" ee lagu soo dejiyay Nebi Ciise
• Kitaabka "Towraad" ee loo soo diray Nebi Muuse, iyo
• Kitaabka "Sabuur" ee Ilaahay ku soo dajiyey Nebi Daa'uud.

Intaasi waxaa soo raaca dhowr suxufi oo lagu soo kala dejiyay anbiyo iyo Rusul, waxaana ka mid ah:

• Suxufta Ibraahim oo lagu soo dejiyay Nebi Ibraahim.

Jadwalka Nabiyada iyo Rusuusha Kutubta lagu soo dejiyay

Sida ku cad kitaabka Quraanka kariimka ah ee Alle u soo waxyooday Nebi Muxamedﷺ waxaa jira tiro badan oo nabiyo iyo rasuul ah oo Ilaahay (koreeye) ku soo dejiyay kutub. Kuwaasi waxaa ugu horeeyay Nabi Ibraahim oo Alle u soo diray qoraalada Suxufi Ibraahim, waxaana ugu dambeeyay kitaabka Al-Furqaan ee Alle u soo waxyooday Nebi Muxamedﷺ. Intaasi marka laga yimaado waxaa jira tiro kale oo nebiyo iyo rasuul ah oo Rabbi u soo diray kutub, laakiin inagu aqoon uma lihin kuwaasi, waxaana tusaale inoo ah: Nebi Ismaaciil, Nebi Yacquub iyo Nebi Yoonis oo dhamaantood leh kutub aynaan cilmi u lahayn.

Isku soo wada duuboo, kutubta ku xusan kitaabka Quraanka kariimka ah waa afar kitaab iyo labo suxufi kuwaasi oo kala ah:

Nabiyada iyo Rusuusha Lagu soo Dejiyay Kitaab
(ﮐﺘﺏ الأنبیاء والرسل)

Magaca	Magaca Af-Carabi	Kitaabka	Suxufi	Sharaxaad Kooban
Nebi Muxamedﷺ	ﻧﺒﻲ ﻣﺤﻤﺪ	Kitaabka Quraanka "Al-Furqaan" (ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ)	-	Lagu soo dejiyay Nebi Muxamed Waxyigu wuxuu socday 23 sanno gudahood. Wuxuu ku qoran yahay luuqada Carabiga ah. Waxa loo qeybiyaa Makki iyo Madani. Ka kooban yahay 114 Suuradood
Nebi Ciise	ﻧﺒﻲ ﻋﻴﺴﻰ	Kitaabka Injiil "Masiixiyad"	-	Lagu soo dejiyay Nebi Ciise. Wuxuu ku qoran yahay luuqada reer bani Israa'iil, iyo luuqada ingiriiska. Aasaaska diinta Masiixiga.
Nebi Muuse	ﻧﺒﻲﻣﻮﺳﻰ	Kitaabka Towraad (ﺗﻮﺭﺍﺓ)	Suxufi Muusa	Lagu soo dejiyay Nebi Muuse. Ku qoran luuqada Yuhuuda. Aasaaska diinta Hebrewga.
Nebi Daa'uud	ﻧﺒﻲ ﺩﺍﻭﺩ	Kitaabka Sabuur (ﺯﺑﻮﺭ)	-	Lagu soo dejiyay Nebi Daa'uud. Ku qoran farta Hebrewga. Aasaaska diinta Yuhuuda.
Nebi Ibraahim	ﻧﺒﻲ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ	-	Suxufi Ibraahim	Lagu soo dejiyay Nebi Ibraahim. Ku qoran farta Hebrewga.

Turjumaada Quraanka

• Qur'aanka Carabiga ee Wikisource
• Qur'aanka Soomaaliga