Liin Beydarin

(Waxaa laga soo toosiyay Liin Baydarin)
Kani waa maqaal ku saabsan Liin beydariinta. Bogag kale fiiri Liin Macaan, Liin Dhanaan, Liin Qarboosh iyo Liin Bambeelmo
Boga "Beydariin" halkan ayaa laga soo toosiyay.
Liin Beydariin
Midhaha liin beydariintu waa mid aad ugu eg Liin Macaanta
Kala soocida cilmiga ah
Boqortooyo: Plantae
Gacalka: Eudicots
Dirka: Rosids
Subdirka: Khudaar
Bahka: Midho
Duulka: Liin
Noocyada: Liino
Magaca laba-geesoodka ah
Liin Beydariin
(Walter Tennyson Swingle) Vasil Vasilevicz Marcowicz


Liin Beydariin (Af Ingiriis : Citrus unshiu, sidoo kale: Naartjie) waa nooc ka mid ah liinta taasi oon lahayn wax siidh ah ama lafo ah. Liin beydariintu waxay kaga duwan tahay liin macaanta way ka yar tahay mar ahaan, sidoo kale qolofta ama dahaarka sare ee liin beydariintu waa mid si fudud looga qaadi karo marka la rabo in la cuno, sidoo kale waxay leedahay dhanaan ka badan liin macaanta, taasi ka yar liin dhanaanta.[1][2]

Si la mid ah liin macaanta ayaa liin beydariintu waxay leedahay midab oranji mararka qaar casaan xiga mararka qaarna aad huruud u ah. Sidoo kale liin beydariintu waxay leedahay hilib aad u dhadhan macaan oo jilicsan. Marka bahda liinta laga hadlayo waxaa aad iskugu dhow liin macaanta iyo liin beydariinta sababtoo ah waxay leeyihiin midab aad iskugu eg, dhadhan aan kala fogayn iyo bixitaanka geedaha oo aad iskugu qaab dhow.[3]

Si kastaba ha ahaatee, geedka liin beydariintu wuxuu ka soo jeedaa wadanka Shiinaha asal ahaan, halkaasi oo lagu beeran jiray mudo dhowr kun oo sano ah.[4][5] Liin beydariintu waxay dunida inteeda kale soo gaadhay qarnigii 18aad wixii ka dambeeyay, goortaasi oo gumeystihii reer Yurub ee qabsaday wadanada koonfurbari Aasiya soo gaadhsiiyay Afrika, Yurub iyo labada Ameeriko.[6]

In kastoo maanta laga beero wadamo badan oo caalamka ah, wadanka Shiinaha ayaa lambar kow ah soo saarida iyo dhoofinta liin beydariinta caalamka.[7]


Taariikh wax ka badal

Dhamaan noocyada liintu waxay ka soo tafiirmeen geedka "genus" ee Saynis ahaan loo yaqaano Sitrus. Taasi micnaheedu waa in dhamaan noocyada kale (sida Liin Dhanaanta, Liin Qarbooshta iyo Liin Bambeelmada) ka soo tafiirmeen geedka Jenus ee liin macaanka.[8]

 
Sida ka muuqata sawir wakhti hore ah geedka iyo midhaha liinta

Sida lagu xusay taariikhda geedka liinta waxaa markii ugu horeeysay lagu isticmali jirey koonfurta wadanka Shiinaha oo la aaminsan yahay ineey tahay meesha ay asal ahaan ka timidey, iyo deegaano ka mid ah wadanada Koonfurbari Aasiya. Waxaa beerashada geedka la dadku bilaabeen ilaa 2500 sano C.H (Ciise Hortii).[9]

Dhinaca qaarada Yurub waxaa la sheegay in nooc liin dhanaanta ah lagu isticmaali jirey wadanka Talyaaniga taasi ooy ka sameeyn jireen daawooyinka iyo walaxaha la isku dhayo. Waxay liintu aad ugu fiday qeybaha kale ee qaarada Yurub qiyaastii qarnigii 16aad, wakhtigaasi oo beerashada liintu aad u koobnayd.

 
Sawir geedka liinta sanadkii 1740

Waxaa qaaradaha Ameerika soo gaadhsiiyay liinta sahamiyayaashii boqortooyada Isbayn. Kiristofer Kolumbus ayaa la aaminsan yahay inuu geedka liinta ka beeray agagaarka deegaanka loo yaqaano Hispaniola.[10]

Muuqaalka wax ka badal

 
Qolofta sare ee liin beydariinta waa la qalajiyaa isla markaana lagu isticmaala cuntada wadanka Shiinaha
 
 
Isbarbardhiga muuqaalka marka la miiro liin beydariinta (bidix) iyo liin macaanta (midig)

Qoraalo La Xidhiidha wax ka badal

Tixraac wax ka badal

  1. http://www.crosscurrents.hawaii.edu/content.aspx?lang=eng&site=cc&theme=work&subtheme=AGRIC&unit=CCWORK022.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  2. Michel H. Porcher. The University of Melbourne http://www.plantnames.unimelb.edu.au/Sorting/Citrus_2.html.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  3. Hanelt, Peter; et al. Springer. p. 1033. ISBN 3-540-41017-1 http://books.google.com/books?id=10IMFSavIMsC&pg=PA1033&dq=%22Citrus+unshiu%22#v=onepage&q=%22Citrus%20unshiu%22&f=false. (natural distribution) Japan  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  4. Wiersema, John Harry; León, Blanca. Nuqul Archive. CRC Press. p. 136. ISBN 0-8493-2119-0. Waxaa laga kaydiyay the original 2011-12-13. Soo qaatay 2015-09-19.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin)
  5. . International Plant Names Index http://www.ipni.org/ipni/idPlantNameSearch.do?id=772094-1&back_page=%2Fipni%2FeditSimplePlantNameSearch.do%3Ffind_wholeName%3Dcitrus%2Bunshiu%26output_format%3Dnormal. Original Data: Notes: Japon  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  6. "Nuqul Archive". Germplasm Resources Information Network(GRIN), United States Department of Agriculture. Waxaa laga kaydiyay the original 2011-06-05. Soo qaatay 2015-09-19. probable origin Japan  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin)
  7. Misaki, Akira (November 1999). 経済理論(The Wakayama Economic Review). University of Wakayama. 292: 97–118 http://www.eco.wakayama-u.ac.jp/keiken/kriron.html. (After the many years of research, Dr. Tanaka has concluded the place of origin of Satsuma is Nagashima, Kagoshima. Satsuma is a chance seedling of Sōkitsu, Mankitsu, or Tendaisankitsu introduced from Huangyan Zhejiang, China. It appeared in the early Edo period.)  Maqan ama ebar |title= (caawin) Archived by Arita Mikan Database at http://www.mikan.gr.jp/report/kigen/index.html Archived Maaj 4, 2016 // Wayback Machine
  8. "Superspecies". Waxaa laga kaydiyay the original 2012-11-01. Soo qaatay 2015-09-19.  Barameter aan la aqoon |ciwaan= ignored (caawin)
  9. Webber, Herbert John (1967–1989). Chapter I. History and Development of the Citrus Industry in ORIGIN OF CITRUS, Vol. 1. University of California
  10. Sauls, Julian W. (December 1998). The Texas A&M University System http://aggie-horticulture.tamu.edu/citrus/oranges.htm. Soo qaatay 30 November 2012.  Maqan ama ebar |title= (caawin)