Waxbarashada Soomaaliyeed
Waxbarashada Soomaaliya (Af Ingiriis : Education in Somalia; Af Carabi : ar) waa nidaamka waxbarasho ee wadanka Soomaaliya. Sida saxda ah, Wasaarada Waxbarashada ayaa ka masuul ah dhamaan tacliinta iyo waxbarashada wadanka Soomaaliya, taasi oo ay ku baxdo ilaa 15% miisaaniyada dowlada.
Maamulgoboleedka Somaliland iyo Puntland waxay leeyihiin nidaamyo u gaar ah, kuwaasi oo hoostega Wasaaradaha Waxbarasho ee maamuladaasi.
Hordhac
Markii uu dhacay Dagaalkii sokeeye ee Soomaaliya sanadkii 1991dii waxaa burburay dhamaan agabkii iyo hooygii waxbarashada wadanka oo idil. Waxa warbixin lagu sheegay in 94% dugsiyadii wadanku burbureen.[1]
Colaadii ka hadhay dagaalkaasi waxay wakhti badan saameeyn ku yeelatay dib u dhiska nidaam waxbarasho oo caafimaad qaba. Si kastaba ha ahaatee, badhtamihii 1995kii ayaa deegaano ka mid ah Waqooyiga Soomaaliya si madax banaan dib u habayn ugu sameeyeen waxbarashadii. Horaantii sanadkii 1997kii, waxaa magaalada Boorama laga furay jaamacadii ugu horeeysay wadanka tan iyo burburkii dowladii Maxamed Siyaad Barre. Wakhtigaasi waxaa la furay Jaamacadda Camuud oo noqotay hooyga waxbarasho ee deegaankaasi.[2]
Howlgalka
Tiro koob ay Hay'ada Waxbarasha Aduunku samaysay sanadkii 2006da, waxay ku sheegtay in maamulgoboleedka Somaliland yahay deegaanka ugu waxbarashada horeeya dhulka Soomaaliyeed; halka Puntland noqotey deegaanka labaad ee ugu fiican adeega waxbarasho.[3]
| Heerka waxbarasho | Puntland | Somaliland | Magaalo | Baadiye | Wadar |
|---|---|---|---|---|---|
| Jaahil | 28% | 13% | 35% | 51% | 42% |
| Madrasssa/Dugsi quraan dhigtey | 36% | 41% | 24% | 29% | 26% |
| Dugsi hoose dhameeyay | 22% | 30% | 21% | 15% | 18% |
| Dugsi dhexe dhameeyay | 4% | 1% | 4% | 1% | 3% |
| Dugsi sare dhameeyay | 7% | 12% | 11% | 4% | 8% |
| Heer Jaamacadeed | 2% | 7% | 5% | 0% | 3% |
Wasaarada Waxbarashada
Wasaaradda Waxbarashada iyo Barbaarinta waa hay'adda kaliya ee rasmiga Soomaaliya u qaabishan habaynta socodsiinta waxbarashada dalka, waxay ka faaiidaysaa wasaaradda saami dhan 15% guud ahaan bixinata miisaaniyadda dawladda taasoo loogu talo galay tacliinta. Tacliintu Waxay noqotay mid muhiim u aha dawlad goboleedyada ama Soomaaliya ha ahaatee ama maamul goboleedyada leh madax banaanida gaarka ah, sanadkii 2006 waxay noqotay Puntland meesha labaad ee Soomaaliya marka laga yimaado Somaliland, taasoo ka dhigtay tacliinta aasaasiga ah mid lacag la'an ah halka ay macalimiinta ka qaatada gunadooda bisha maamulka si toos ah.[4] Sanadii 2007 waxaa batay tirada dugsiyada hoose ee soomaaliya 600 dugsi intii uusan dhicin dagaalkii sokeeye ila iyo 1,172 dugsi iyadoo uu kordhay qadar saami dhan 28% wadarta guud ee tirada ardada heerka hoose.[5]
Faallo
Waxbarashada Soomaaliya caadiyan ilaa askunkii taariikhda waxay waxbarashada ku salaysnayd barashada Qur'aanka iyo guud ahaan diinta. Xiligii degta ama bulsho wada dagan ay abuurmatay, waxaa waxbarashada ku soo kordhay aqoonta bay'ada iyo ka faa'iidaysiga cilmigi falaga aqoontaas oo ahayd mid jiilba jiil u gudbiyo. Soomaalida oo ah dad allif badan, xaga xasuusta iyo xifdigana ku wanaagsan, waxaa deg walba u hana qaadi jiray ragg ama dumar loogu yimaado aqoonta ansixisa geedi socodka wanaagsan iyo waxyaabaha daruuriga u ah nolosha, sida reerka xageebuu u guuri sanadkan iyo colaada iyo colka na soo hayo xageebaan kaga fogaanaa. Dhaqanka Islaamka oo ah mid barra shaqsiga iyo bulshada dhamaan waxyaabaha ay u baahanyihiin ee maslaxada ugu jirto.
Aqoonta ama waxbarashada laga kala dhaxo waxaa soo gala yeelashada qoys walba ama deg walba waxaa ay ku qasbanayd inay yeelato odayaal magac iyo maamuus leh oo ka taliya samaha degta iyo deggaha dariska la ah ama bulshada guud ee haybta ama deegaanka baahsan wadaagta. Tacliintaan waxay ka bilaabanaysay, kow barashada diinta, labo fariisiga geedaha garta lagu gooyo ama guryaha caaqlida oo mar walba laga faa'iido taariikhdii hore iyo saadaasha waxay tahay.
Taqasus la barto ayay noqdeen dhamaan adeegyada xirfada ku salaysan sida abaanduulenimada iyo u dhuundaloolida heshiisyada iyo cilaaqaadka waara. Berigii dambe ee ay qeexnaatay waxa bulsho ay tahay iyo hogaankeeda, iyo tartankii ka samatabixinta bulsahda dhibaatooyinka soo noqnoqda. Waxaa dadaalkaa horseed u noqday hogaankii ka jiray Khaliifada Islaamka. Waxaa bilowday in cudurada faafo karantiil lagu sameeyo iyo ka hor tagooda. Sidoo kale waxaa balaartay qiimaynta dadka cudurada dabiibiya oo uu ugu horeeyay Nebigeena Naxariis iyo Nabadgelyo Korkiisa ha ahaatee. Laga soo bilaabo dhalashii diinta ayaa horumar muuqada laga gaaray arimo badan oo nolosha bulshada la xariira. Yaraynta gaajada, barashada taxadarka guud iyo is daaweynta intaba sunnada ayay ku jiraan.
Tacabka beeraha, gaashaandhiga iyo abuuris ama tartan gaashaanbuur ayaa meel walba ka bilowday. Kacaamadii la soo maray waxaa ugu horeeyay Kacaankii Beeraha. Muddo hada laga joogo 1200 kun labo boqol oo sano ayay deegaanada waaweyn ee hada Soomaalida degantahay waxaa ka bilowday in aqoon sideedaba la qiimeeyo. Noloshii ayaa u kala baxday reer magaal iyo reer guuraa. Soomaaliya oo markii dowlad qaran ugu dambaysay laheyd 18 gobol, waxaa ay degmo walba lahayd dugsiyo hoose ilaa sare caadi ah. Muqdisho iyo magaalooyonka waaweyn sida Hargaysa, Kismaayo iyo caasimada iyo nawaaxigeeda waxaa ku yiilay dugsi farsamada gacanta iyo kuwa beeraha. Dugsi Sare ee Allaahida oo Muqdisho ku yaalay ayaa ugu caansanaa dugsiyada aqoonta sare laga baran jiray.
Sidoo kale fiiri
Tixraac
- ↑ Ihebuzor, Noel (2005-01-31). United Nations Children's Fund (UNICEF) http://www.reliefweb.int/rw/RWB.NSF/db900SID/VBOL-696HBA?OpenDocument. Soo qaatay 2007-02-09. Maqan ama ebar
|title=(caawin) - ↑ "Puntland State of Somalia - Ministry of Education - Education". Waxaa laga kaydiyay the original 2010-09-29. Soo qaatay 2016-10-06. Barameter aan la aqoon
|ciwaan=ignored (caawin) - ↑ Staff writer, Staff writer (2006-04-06). Afrol News http://www.afrol.com/articles/16083. Soo qaatay 2007-02-09. Maqan ama ebar
|title=(caawin) - ↑ Staff writer, Staff writer (2006 04 06). Afrol News http://www.afrol.com/articles/16083. Soo qaatay 2007-02-09. Hubi qiimaynta taariikhda:
|date=(caawin); Maqan ama ebar|title=(caawin) - ↑ "Basic education survey" (PDF). Waxaa laga kaydiyay the original (PDF) 2009-02-05. Soo qaatay 2016-10-06. Barameter aan la aqoon
|ciwaan=ignored (caawin)
 |
Wikimedia Commons waxee heysaa war la xiriiro: |