Qabyaalada

Qabyaalada, Qabiileysi ama Qoloqoleysi (ingiriis: Tribalism, carabi: قبلية) waa nooc oo ka mid ah midabtakoor. Waa na marxalada tiro dad ah isku ururiyaan, yimaadaan, hiishadaan, taageeraan ama iskugu xidhan yihiin ayagoo xidhiidhka ka dhexeeya yahay in hal qabiil ka soo wada jeedaan ama heyb wadaagaan, kuwaasi oo daacad u ah danaha qabiilka isla markaana u hogaasan danta beeshaas ama qabiilkaasi laguna colaadiyo oo lagu naco cidaha kale.

Qabyaaladu waxay ka mid tahay waxyaabaha ugu liita dhaqanada aduunka ee baabi'in kara bulsho kasta xataa hadii ay diin, dhaqan, deegaan, luuqad iyo wadan wadaagaan. Tusaale fiican waxaa u ah dhibaatada ay Soomaaliya la kuftey ee ilaa maanta ka soo kaban laadahay.

Qabyaalada waxa Ku Adeegta Qof Aan is Garanayn cida uu yahay Aminsanayna in uu leyahay Awoodo dabeeci ah oo uu ku gaadhi karo waxa uu rabo inuu qabyaalad ku gaadho qof qabyaalad isticmaala ama wehel ka dhigtaa ma garanayo Awoodo naftiisa ku jirta iskumana kalsoona inuu shaqsi ahaanti wax qabsan karo oo uu Guulaysan karo.

Sida la wada ogyahay mar hadddii dadku diintooda ka runsheegaan oo caqiidadu si fiican uga daadagto waxaa ka baxaya haraadigii aragtiyaha xun xun, iyo qiimayntii khaldanayd ee wax lagu miisaami jiray,

Islaamka meesha uu ka istaagay qabyaalada

Islaamku intuusan iman ka hor waxa jiray qabyaalad iyo colaad u dhaxaysay dadkii waqtigaas joogay ee carabta dhexdeeda iyo carabta cajamta ahaa, markay islaamka soo wada galeen waxaa ka baxay halkaas nacaybkii u dhexeyay oo ay sababta u ahayd diin la'aanta iyo gaalnmada,

• ilaahay s.w.t wuxuu leeyahay (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ )
• wuxuu kaloo leeyahay:   (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ )
• wuxuu kaloo leeyahay   (وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ)
• nabigu scw wxuu leeyahay ( لَيْسَ مِنَّا مَنْ دَعَا إِلَى عَصَبِيَّةٍ وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ قَاتلَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ وَلَيْسَ مِنَّا مَنْ مَاتَ عَلَى عَصَبِيَّةٍ)
• wxuu kaloo leeyahay  (إِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَيَّ أَنْ تَوَاضَعُوا حَتَّى َلا يَفْخَرَ أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ ولا يَبْغِ أَحَدٌ عَلَى أَحَدٍ).
• wuxuu kaloo leeyahay (إن الله عز وجل قد أذهب عنكم عبية الجاهلية وفخرها بالآباء مؤمن تقي وفاجر شقي أنتم بنو آدم وآدم من تراب ليدعن رجال فخرهم بأقوام إنما هم فحم من فحم جهنم أو ليكونن أهون على الله من الجعلان التي تدفع بأنفها النتن )
• wuxuu kaloo leeyahay  (لا فرق بين عربي وأعجمي إلا بالتقوى) farqi uma dhexeeyo cajam iyo carab taqwo maahee
• Islaamka ayaa dadka simay una sheegay inay isku jeclaadaan diin iskuna nacaan diin xumo, islaamka ayaa diiday dadka in lagu noco xag abuuris iyo lixaad yari,

islaamku ma ogola in dadka lagu noco cid ama qabiil ama jinsi iyo farac, ilaahay wuxuu leeyahay (إنما المؤمنون إخوة فأصلحوا بين أخويكم واتقو الله لعلكم ترحمون) xadiis nabiga scw laga wariyay ayaa ahaa لا تباغضوا، ولا تحاسدوا، ولا تدابروا، ولا تقاطعوا، وكونوا عباد الله إخواناً، ولا يحل لمسلم أن يهجر أخاه فوق ثلاث" oo la micno ah ha is u caroonina, ha is xaasidina, ha isu daba jeedinina, ha is goynina, oo ahaada adoomo alle oo waloolo ah, uma banaana muslinka inuu walaalkiis ka fogaado in ka badan sadex maalin.^[2], qofka muslinka ah qabiilkiisa jinsiyadiisa waa caqiidadiisa.

islaamku wuxuu sheegay in kaliya lagu kala sareeyo cabsida alle, ayna simanyihiin carab, afrikaan, faarisi, ruumaan, dadku markay diinta ka yara durkeen ayaa waxaa soo laabtay nacaybkii macno darrada ku fadhiyay.

Isir nacaybka iyo habyb sooca

soomaalida ayaa laga dhex helaa labadan waxyaalood waxaana keenaya diin yarida iyo ka fogaanshaha ku dhaqanka Dinta islaamka runta ah, canuga yar meeshii lagu tarbiyayn lahaa barashada diinta iyo jacaylka wixii la mabda' ah waxaa loo sheegayaa reer hebel waa cadowgeenna, waan necebnahay, waligaa iska jir iskana ilaali, ilmihii yaraa wuxuu ku korayaa qolo nacayb uusan fasiri karin waxa dhaliyay, iyo waxa ku kalifay midna, markuu u yaraado wuxuu dhihi karaa colaad baa na dhex martay waa' hore, oo colaada qof baad ka tahaye maxaa u wada nacday cidaas oo dhan?, dad aan raali ka ahayn colaadaas sow ma jiri karaan? oo bal ka waran hadii reerkiin dulmiga lahaa, waa wax aan la sheegi karin, gabyaa carbeed oo joogay waqtigii jaahiliga ayaa laga sheegay inuu yiri (anigu "ghazya' uun baan ka mid ahay, haday lunta iyo haday hanuunto ayaga uun baan la jiraa) ghazya waa reerkiisa, waa indho la'aanta qabyaalada iyo mabda' la'aanta.. carabta waxaa astaan u ahaa waagaas (u gargaar walaalkaa haduu gardaran yahay iyo hadii laga gardaranyahayba) waana tabta soomaali ku sifaysantahay soomaalida maanta joogta.

See looga bixi karaa Qabyaalada

Arrinta qabyaalada la yiraahdo waa wax xun, si walboo talooyin aan wax gal ahayn oon loola jeedin run ahaanteeda loo soo bandhigo iyo si walboo buug looga qoro aan lagu salayn mabda' iyo caqiidio wax hagaagaya ma jiraan ilaa loo laabto islaamka saxda ah iyo ku dhaqankiisa,

islaamku sida uu u walaaleeyay aws iyo khasraj (labo qabiil oo walalo is neceb ahaa oo degenaa magaalada Madiina) waa la ogaa oo colaad 120 sano ah dhextaalay, sida ruum iyo furus iyo carab uu meel isugu keenay waa la ogaa, ma soomaali oo hal qoys ah baa meel isugu imaan wayday waa maya , waxa isu keeni karan waa ku dhaqanka iyo fahanka xaqiiqda islaamka aan sheeganayno oo baryahayaan sheegasho ku soo aruuray.

Murti looga hadalay qabyaalada

• Cabdullaahi suladaan timo cadde:

Ubadkiinii waad daadiseen           waana dubateene
Dubaaxdiisii waad wada cunteen      duhur dharaareede
Dariiq toosan Soomaaliyey           waa lagaa deyeye
Darajada Ilaahay ninkii             doonayaa hela e
Nin ka duday distoorkioy waxyiga    diinti ka carrowye
Dugsi malaha qabyaaladi waxay       dumiso mooyaane
Hadaynaan xumaanta iyo dilkiyo      daynin kala qaadka
Dibaddaan ka joognaa sharciga       daacadda Ilaahe
Danbarkeedu waa Jahannama           iyo dogobkii naareede 
Dugsi ma leh qabyaaladi             waxay dumiso mooyaane 
Dir dir la isu laayiyo intaan       weerar daba joogno 
Ooy dumarku weerkii sitaan          danabadii waayey 
Uu sida dureemada u yaal            meydku dibaddiinna 
Wallee doogsan maysaan haddaad      dunida joogtaane 
Dugsi male qabyaaladi               waxay dumiso mooyaane

• Abshir bacadle

Qaraabo iyo ahal riximnimaa, loo qaddariyaaye 
Waa sanam qabyaaladi haddaad, ugu qancaysiine 
Waa qaaxo iyo kaankar iyo, aydhis qaab daran e 
Waa cudurka qaybaha bulshadu, qaran ku waayeene 
Waa qawqab iyo sixir qalbiga, qaaciyoo shidaye 
Waa qaabaqawsayn dagaal, qac iyo yaahuuye 
Qanjir boogi qodotoo qurmoo, qolof la’ weeyaane! 
Waa gorofta lagu qaybiyaa, malaxda qayriine 
Qandiga fuqurka iyo xaasidkoo, qabaxa weeyaane 
Waa waxa qoxootiga ka dhigay, boqol kun oo qoyse 
Qalbigiinna ka ilaashadoo, wadajir qiimeeya 
Qaangaar fidnoobee ilmaha, yaan la qabadsiinnin 
Qiso murugo iyo yaab leh baan, soo qayaxayaaye 
Qof Muslin ah qabyaalad u diloon, ficil yo qawl qaysan 
Qasadkiyo ujeeddaduna tahay, lagu qisaasaayo: 
Qabiilkaa muxuu uga dhashaye, qaaddir uga yeelay! 
Qiso murugo iyo yaab lahoo, quruna saw maaha? 
Waa quud ka dhigo ruux Muslin ah, hilibki qayriine! 
Ilaahayow Adigu haygu qaban, Qaaddir baad tahaye

• Abuu cabdi raxmaan keenadiid oo ka gaylamaya qabyaalada soomaalida iyo diinta ay ku dhaqmi la'yihiin ayaa isna leh

Hawiyiyo Dir iyo waa ka tegey,    anigu Daaroode        
Miriflaanan dooneynin iyo,        beelihii Digile        
Dir ay tahayba soomaali weyn,     waa dareensadaye        
Haddii aan duggaal moodi jirey,   deyrshey samankaane   
Dufooboo lumoo waxay galeen,      dalowyo shaydaane        
Dabuubtii Ilaah laga teg iyo,     Diinta Nebigii e        
Loo daliishan maayoo qur’aan,     waa ka didayaane        
Kitaabkii la darajeeyey bay,      dibu dhac moodaane  
Nasab haddii an dooneyno waa,     duulki noo xigeye        
Doc waxaannu uga bayrray waa,     amarra diineede        
Daliil noo caddaadiyo Nebiga,     dayashadiisii e        
Dibna wow baqaynaa haddaan,       diidno waanada e

Abwaan Cabdi Gahayr Hadday dayro qoyskaaga taal waa la qariyaayeQormadii ragiinii la dhigay way qudhmuuntahayQosol naaguhuu ugu kordhaa qaawinta habeeneQadhiidh laguma soo helo wixii quufla kaa tegayeHays moodin reer Qaadunkaa qiimadaa korayeaduunbaa qareen moodayee kuma qariibshaaneqabiiligu ha loolamo sidii laba quruumoodeqabno iyo laxaad lama gudnanid qaranka Daa´uudeqaraamaad ma siiniyo martida quula loo dubayequnbe iyo wankiyo goolashaa lagu quraacshaawaxa qiimigiini bedelay waa qadoodiga´eqiyaamihi ifkuu idinku helay qiranna maysaanemaanaa qubuuraha siyalay idinku qaadhaanshayqormadiina maana ka dhigay qoorriyada xeebtahablihiina maana u qoray dhuxusha qaadaayaqolqolkiina maana ku xidhay qaalinka candhoobaymaana arliga qaybiyey oo qoobad idin siiyeyidinkiyo qodaalkuba horaa qurux u weydeenesidii eebahay kuu qadshaan kaaga qaanacayeGabaygan waxa ka jawaabay gabyaa aan u malaynayo Hurre Badhatuug. Jawaabta oo aan na soo wada gaadhin waxa ka mid ahayd; Qabni adag haddaad leedahoo lagu qaboobaayoInantaadu niman qaadka cuna uma qabbaanteeneMaanaa hablaha qaybiyoo kaa qarribey taadaQabuuraha waxaa gala kuwoo qaammudkood galayeMalaa idinku kiinnii qudh-baxa waabad qalataane

Tixraac

• Islām—The Way to God by Submission