Raage Ugaas
Raage Ugaas Warfaa
Raage ugaas oo loo aqoonsanyahay boqorka suugaanta soomaaliyeed, wuxuu oogu jiraa somalida booska uu Imra’ul Qays ( إمرؤ ألقيس ) oogu jiro dalalka carbeed.
Raage waxaa dhalay Ugaas Warfaa Faarax Samatar oo ahaa Ugaasyadii oogu awooda badna beesha Ogaden waqtigaas, Ahna re Ugaas Samatar Fooljeex, Dhanka kalena u talin jirey Saldanadii Awooda badnayd ee MAALINGUUR la magac baxday, waxaa la dhashay Raage 11 wiil uu kamid ahaa Ugaaskii caanka ahaa ee Ugaas xuseen si kastaba ha ahaatee, Ugaas Raage wuxuu yaraantiisii ku soo caanbaxay tirinta gabayada iyo helida ereyo aad u dhumuc weyn.
Raage wuxuu ahaa hogaamiye, gabayaa, halabuur, dagaalyahan Soomaaliyeed kaasi oo noolaa wakhti lagu qiyaaso bilawgii Qarnigii 18aad. Raage Ugaas wuxuu ku dhashay ceelka Sasabane, meel u dhaxaysa magaalada Dhagaxbuur iyo Dhagaxmadaw, Gobolka Soomaali Galbeed.
Raage wuxuu ahaa hal-beegga gabayga, garashada, geesinimada, iyo gobonimo dhamaanteed lagu cabiro. Wuxuu ku sifoobay qodob kasta oo qofka magaciisa iyo mansabkiisa kor u qaada, wuxuuna ceebka saliim ka ahaa wax walba oo dhag xumo iyo magac xumo usoo jiidi kara. Wuxuu ahaa nin lagu qiyaaso oo la yidhaahdo aftahanimada sidee Raage ka yahay, gabayaanimada sidee Raage ka yahay, geesinimada sidee Raage ka yahay, garashada oo kale se sidee qofkaasi Raage ka yahay.
[1] Father of somali poetry Raage Ugaas
Abwaanada Somaliyeed sida ay oogu qireen Raage ugaas Inuu boqorka suugaanta yahay
Abwan dhago dheere ( Leelkase )
Inuu gabaygu ceeboobay oo ciida lagu tuuray
Cizi iyo inuu sharaf ka tagay Cidi ma moogayne
Goortii cidlada laga helay bahal cunsiiyeene
Ninkii curiyay Raaguu ahaa caalimkii qoray
Aniguna codkiisii ayaan ka cabir qaataaa
————-
Yuusuf dheere Sugaal( Wayteen Absame)
Isir buu gabaygu leeyihiyo, ab iyo maytaade
Iska hadal ma fiicniyo hadhoow, saa anaa idhiye
Waxaa laguu aroorshaa kobtuu, jiray awoowgiiye
Asalkiisa Raagaa lahaa, kii Abaabulaye
Asagaa orkiisiyo la yimid, ururta luuqeede
Amba qaadkii Qoorleex ma lumin, aayaduu dhigaye
___________________
Xirsi Amaan ( Isaaq Garxajis)
Hada Raage oday buu noqdee ka Amar waynaaday
halka ina Jadeer ka unkadaa awrka loo rariye
Aan Ardaayo wada oodanee waa inoo idhanka
———————-
Abwaan Cabdullahi hoolaal ( Ogaden Makahil )
asalkaba ninkii soo askumy aabihii gabayga
abwaan Raage waa tuu ahaa saynu ku ogayne
intaan ina ugaas dhihin horteed lama aqoonayne
isagaa asteeyoo wadada noo agasimaye
irid kuu ulaan gooyay baa lagu aroo raaye
aduun laguma waaree intuba waa dad aakhara e
ilaahay albaab kii janada haw albaab fura e
——————
Faarax Shuuriye ( Hawiye Habargidir )
Hadii kalima gabay la ii ogaa karrina ii fuuley
Kabiirkiyo sidii macalinkaan ugu kalaamaaye
Sidii Raage kaan odhan lahaa Kaaha aan ka cadeeyo
——————————
Qamaan bulxan (ogaadeen reer cabdille)
Maansadu ged bay leedahee ma an guraac deeyay
Galsha lama qodee ceel miyaan gorof ka miideeyay
Geddii Raage iyo weerar soo uma galaal xoorin
——————-
Xaashi kaahin (ogaadeen reer cabdille )
Ma agloolay oo maanso gabay maydin aragsiiyay
sida ooda reer Samatar tahay irida ma uyeelay
ow faarax iyo raage sow uma ekay siinin
Abwaan maydhax ( Ogaden re Cowlyahan )
Salka gabayga raagihii lahaa amase suureyey
Suugaanta siiqdiyo ninkii laxanka noo saaray
Ee suri ma seegtiyo murtida sawd xun ka illaashay
Nimankii naxwaha saafi jiray waa saf aakhiro’e
—————
Dharbaaxo jin ( Dir Isaaq )
Adduunyada minjaha loo rogee maduxu hooseeyo
Addunyadan majeerteen Isaaq gabay ku maagaayo
waa maan-barrey iyo maan-Bilaal mahadhadoodiiye
Raggiise aan la maansoon lahaa aakharo u meerye
- Raagihii mudnaa iyo Qamaan mawdki baa helay'e
- Seyidkii murtida sheegi jirey meel fog buu tegaye
Maxamed dahir ( Ogaden Re Cabdille )
- Ga’da gabayga Raagaa gingimay, gulucyadiisiiye
- Isagaa gardaadshoo ebyoo, geeyey meel kore e
- Googooska loo hooriyiyo, goobta lagu joojin
- Waa garwaaqsiguu noogu dhigay, yaan la geesmarine
- Gegiduu banneeyey ku taal, gudumo raadkeede
- Goobaabintuu noo xardhaan, ganato shiishnaaye
—————
Makayte olol reema (Ogaden Re isaaq )
War gabaygu waa awow iyo ab iyo, oday kasoo gaadhe
Ninkii ila-qalwayn moodayayow, waa umuur culuse
Ilaha Faafaneed buu ka helay , aarkii duudsadaye
Kolkuu Raage uugaamiyuu, Maaxna oogsaday
————————
Qowdhan ducaale suldaan ( Isaaq )
Shir duda ah, hadii laysu tago dagalka gaaroodi
Oo raydabtii loo dugsiyay, dahab la waayeeray
Da‘ roon muranta baanaha markii, laysku wada daaray
Halkii Raage loo dooni jiray, daabicii ficilkaaa
Dirac buu ahaayoo warsame, loo danbaabiraye
————————-
Cabdi Galayax (Mareexaan):-
* Waddamadaba Raageba mar buu ugu wardheeraaye
* Anna wiilashaa haatan kacay wawgu weynahahaye
————————————————————
Cabdi Galayax (Mareexaan):-
* Macne gabay masalo toosan iyo, marinka loo doodo
* Rag badan baan maniistar u ahaa, moogaggii hora e
* Anigase lay muday intii, Raage mawd helay’e
————————————————————
Yuusuf Dheere (Dhulbahante )
* Ra'da gabay nin ruum uga dhashoo raa'ibaan ahaye
* Kuwa felega ii roganayee ramalku ii sheegay
* Nin sidayda raakubay ma jiro Raage dabadiiye
————————————————————
Faarax-Nuur Wacays (Isaaq ):-
* Goortaan gabay rijaalka u galeen ruugaga u aasto
* Raage kolay ku tahay ma jiro nin iga riixaaye
————————————————————
Cabdille labo-maar ( Mareexaan )
* Riti weyn ridmada qaalin waa raran gubyoodaaye
* Raxantana maroodiga u weyn yaa u ridi geede
* Hadduu Aar wax reydalo dugaag soo ma raadsado'e
* Raagena rujaal buu ahaa reebay gabayaale
* Aniguna rankii soo xigaan riixay gaadhada'e
————————————————————
Cabdi iidaan faarax ( Isaaq )
* Ana gabayga goortaan tahleen tix aan ku luuqeeyo
* Meeshay ujeedadu tihiyo ararta tooxdeeda
* Tabtii faaraxnuur iyo gahayr tuducyadii qawdhan
* Tixihii ina dubiyo xaashi iyo toogtii cali jaamac
* Sayid maxamed tuu marin jiriyo tuducyaduu baanay
* Tabtii Raage heerkaan ku taxo loogu tagi waaye
* Bal aan tiriyo waa muuqataa taawishaan rabaye
————————————————————
Abwaan dhoodaan (ogaadeen makaakiiL)
Sidii koranki iyo koorta iyo kolo lo' dii Raage
Hussein hudle (ogaaden reer cabdille)
Afartaa xogteed lama galee maysku wada xeeray
Sida xaaji baydkii ma yimid xarafkii may daayay
Xusnigeeda unkii fadhiyay maw xaraarooday
Xarbi iyo geddii raage saw xaafad uma yeelim
Aw faarax jibriil ( Ogaden re Cabdille)
Reesin buu gabaygu noo fadhiyay rugaha fooljeexe
Ra‘sigeeda anigaa lahaa raage dabadiii
Inta kale ra‘dii loo dhigay rabin taqaanaa
Abwaan C/qaadir xirsi yamyam
☆Raagoow hadaad bari aheyd gabey nin loo reebo.
Gadashaa rag soo baxayna waysii Roog rogayaane
halkii lagugu ridey iyo Qabriga waan rumeysnahey
Anaa waan usoo rucleynayaa daarta Raagmade
-Maahmaah la raadshiyo adaa raad kasii tageye
Ana qalinku ima raacaye Araarta maan reebo.
Gabayadii Raage Ugaas
Ugaas Raage wuxuu ahaa haldoor Soomaaliyeed kaasi oo lagu xasuusto gabayo, sheekooyin iyo dhacdooyin xiiso leh oo uu ka tagay.Dhinaca kale Raage wuxuu noolaa wakhtiyadii uu Garaad Faarax "Wiilwaal" ka talin jirey deegaanada Ogaadeeniya. Sheekooyinka inbadan waxaa lagu sheegay xifaaltan iyo tartan dhexmaray Ugaas Raage iyo Wiilwaal, kuwaasi oo ku dagaalamayay gabadh qurux badneyd. Raage Ugaas gabayo badan ayuu ka tiriyay jeceylka gabadhaasi. Waxaana la sheegay inuu markii dambe dilay Garaad Wiilwaal.[2]
Gabayga Alleyl dumay
Raage Ugaas ayey gabadhi u doonanayd, gabadhaasoo qurux Illaahay ku manaystay. Raage gabadhu way madax qaaday, oo aad buu u jeclaa. Waxaa gabadhii loo meheriyay Faarax Wiil-waal. Warkii markuu Raage soo gaadhay ayuu jiif iyo joogba diiday, kadibna tiriyey gabaygan la magacbaxay Alleyl Dumay.
Alleyl dumay albaabadoo laxidhay, uunkoo wada seexday Onkad yeedhay uugaama roob, alif banaadiikh ah Iihdayda bixibaa libaax iman lamoodaaye Raggase adhaxda iyo ooftu waa udub dhexaadkiiye Labadii waxlaga eegijiray waan ka awdnahaye Halkaan aa ka leeyahay Illaah kaliya uun baa og Aboodigu malalo garab haduu iin ku leeyahaye Orod uma holado ooglihii adhaxda beelaaye Ma aarsado il iyo oof nimay iimi kaga taale Aroos uma galbado nimuu wadnaha arami jiifaaye Geeluba markuu oomo wuu ollol badnaadaaye Sidii inan yar oo hooyadeed aakhirow hoyatay Oo aabeheed aqal midkale meel illina seexshay Hadba waxaan la urugoonayaa uurkutaalada e Ninka illo biyaleh soo arkoo ooman baan ahaye Ninka ooridiisii nin kale loo igdhaan ahaye Nin abkii Ogaden yahoo aarsan baan ahaye Afdhabaandhow aayar ninkaa aamusaan ahaye
Gabayga Geeluba Ugaasooy
"Alayl dhexe ilayskii i maray, ababa'daan mooday.
Ma Ugaaso Nuur baa qalbiga, waan ka oogsadaye.
Ina abtay nin araggaaaga jecel, kuuna iman waayay.
Oo eed sokeeyiyo ka baqay, uubatiyo qaylo
Oo oodi kaga meersan tahay, aqalka aad joogto.
Arrin sidaad u kala laasataan, adi uun baa og.
Geeluba ugaasoy hadduu, ayda miranaayo
Abeertiisa naaxdiiyo hadduu, aaranku is waayo
Isaguba ma kala aamuusee, waa isu ololaaye
ilmadiid ma fiicnee maxaad iigu Iman wayday
sida igadhka oo kale ayaan Kuu ah taagnahaye
Haddaan ina adeereey ku idhi, soo ma urugootid
Waan kugu adkeeyaye, haddaad iga ajiibeyso
Ogoobay aduunyada ma jiro, edeb wax dhaamaaye"
Raage Ugaas iyo Garaad Wiilwaal
Raage markuu gabaygaa mariyay, ayuu odaygii gabadha dhalay siin iyo meher isugu daray da'dii ka yarayd gabadha oo aan ayadu waxba ka liidanin tan weyn. Si kastaba ha ahaatee, Raage iyo Faarax waxay inalayaal u noqdeen reerkii ay gabdhaha kaqabeen. Maalin maalmaha kamid ah ayuu Faarax Wiil-waal haweenaydiisa usheegay inay sifiican usoo labisato, soona kaxayso walaasheeda ka yar oo ah xaaska Raage, dabadeed ku soo agmaraan dulleed ka reerka. Faarax intuu u yimid Raage ayuu ku yidhi war inakeen aan duleedka shax kusoo ciyaaree, kadibna waa laysraacay. Ayagoo shaxaya ayaa dumarkoodii soo kor mareen, dabadeed waxaa la'is waydaarsaday tixahan halgaada ah:
- Wiilwaal:
- Geenyada nin lihi qoofashee qollolka meeraysa
- Qiyaasli'i ninkii ugu tagow qoomamaa xigiye
- Kannaan dagay
- Raage:
- Geenyada nin lihi qoofashee qollolka meeraysa
- Manala qoonsanaayaa haday fuulmo nooqabato
- Kannaan dagay, Kannaan doorbiday, Kannaan dan mooday
- Wiilwaal:
- Qumbe subaga oo meel qotoma oo nin lihi quuto
- Qooraansigiisaa kuugu daran quud aan lacunaynin
- Kanaan dagay
- Raage:
- Qumbe malaba oo meel qotoma oo rag wada quuto
- Ma nalagu qoonsanaayaa haday gaajo noo qabato
- Kannaan dagay, Kannaan doorbiday, Kannaan dan mooday
- Wiilwaal:
- Nin adoogi dhawr qaalin dhalay qolona kaa fiican
- Ma lagu qoonsanaayaa haduu gabadhi kaa qaaday
- Kanaan dagay
- Raage:
- Nin adoogi dhawr qaalin dhalay qolona kaa liidan
- Mala qoonsanaayaa haduu rubadda kaa qaado
- Kannaan dagay, Kannaan doorbiday, Kannaan dan mooday
Raage intuu ablaydii iska gooyey ayuu Faarax laba u kala gooyey, dabadeed gabadhuu jeclaa ee xilaha u ahayd Faarax ayuu faras kiisa ku ritay, lana tagay oo reerkoodii la aaday.[3]
Gabayada Raage Ugaas
Sidaan horay u soo sheegnay, Raage Ugaas wuxuu leeyahay tiro badan oo gabayo, maanso iyo halabuur ah; kuwaasi waxaa ka mid ah:
- Geela
- Bi'i Waaye
- Bishu waa 30
- Garaad
- Soo Raadi...
- Hami
- Walhad
- Alleyl Dumay
- Sarsar Igu Banaanaa
- Ardaal Nacas ah
- Siwaaqroon
- Duusho
- Awood iyo xoog
- Siddii Koortii Yucub
Sidoo kale fiiri
Xigasho
Tixraac
Maqaalkan waa la bilaabay. Hadii aad wax ka taqaanid fadlan ka caawi Wikipedia in aad Wax ku dartid. Qoraalkaagu ha noqdo mid faa'iido leh oo dhexdhexaad ah.