Masiixiyad

Masiixiyad (Af Ingiriis : Christianity; Af Carabi: مسيحية) Kiristaan ama Kirishtaan waa Diin ka mid ah saddexda diimood ee samaawiga ah. Labada kale waa Islaam iyo Yuhuudiyah. Saddexdooduba nebi Ibraahim ayay ku abtirsadaan.

Sayid Ciise Masiix

Diintan waxa udubdhexaad u ah Ciise Masiix (Christos), Baybalka, iyo taariikhda/dhaqanka kaniisadda.

Baybalku guud ahaan waxa uu ka kooban yahay laba qaybood oo kala ah: Axdigii Hore (Tawraad) iyo Axdiga Cusub (Injiil). Weliba waxaa si gaar ah Injiil loogu sheegaa mid kasta oo ka mid ah afarta buug ee ugu horreeya Axdiga Cusub.

Afarta "Injiil" (The Four Gospels)

Aragtida Masiixiyiinta

Afarta "Injiil" ee qaanuuniga ah waa afarta buug oo yihiin afarta nin oo la kala yiraahdo: Matayos, Markos, Lukos, iyo John oo ay u yaqaannaan kiristaanku (Yooxana). Sababta ay buugaastaas laf-dhabarka ugu noqdeen caqiidada kiristaankana waa ayadoo sannadkii 325kii miilaadka, lagu ansixiyay afartaas buug shir diineed ay isugu yimaadeen hogaamiyeyaashii kiristaanka ee xilligaas. Shirkaas oo loo yaqaan (Council of Nicea). Wakhtiga xaadirka ah magaaladaas magaceeda waxaa la yiraahdaa Iznik, waxayna khariidad ahaan raacsan tahay jamhuuriyada Turkiga. Waxaa shirkaas in la'isugu yimaado sabab u ahaa ayadoo ay jirtay dood adag oo kiristaankii xilligaas jiray ka dhex taagnayd. Doodaas oo ku saabsanayd ilaahnimada nabi Ciise (nabadgalyo dushiisa ha ahaatee). Waxaana la'isku haystay Ciise waa ilaaا iyo ilaah ma'ahane wuxuu ahaa qof abnii-aadam ah oo Ilaahay uu soo diray.

Dooddaas markii ay xoogaysatay ayaa boqorkii waagaas xukumayay dowladda Roomaanka oo dadka kiristaanka ah ay xukunkiisa ku hoos noolaayeen, wuxuu amar ku bixiyay in la qabto shir looga doodo arrintaan. Boqorkaas oo la oran jiray (Constantine) ama Konistantiin wuxuu ahaa boqorrada Roomaanka ah koodii ugu horreeyay ee qaatay caqiidada kiristaanka. Dowladda Roomaankana wixii intaas ka horreeyay waxay ahayd dowlad (wathani) ah oo haysata diin aan wax xiriir ah la lahayn diimaha towxiidka. Boqor Konistantiin shirkaas uu culimadii kiristaanka u qabtay waxaa la sheegaa inay kasoo qayb galeen ilaa 2048 qof oo ka kala yimid dhulka baaxadda wayn ee ay ka talinaysay dowladdii Roomaanka. Wufuudda halkaas isugu timid

waxaa u dhexeeyay khilaaf aad u wayn. Waxayna kala wateen bayballo iyo buugaag kala duwan oo qolaba ay tixraac uga dhiganaysay wixii ay aaminsanayd.

Culimada aaminsan ilaahnimada ciise oo madashii shirkaas kasoo qayb galayna waxaa la sheegay inay ahaayeen 318 qof (tira ahaan 15% ka mid ah dadka madasha isugu yimid). Laakiin hadana ayagoo sidaas u tira yar, waxaa ra'yigoodii xoojiyay mawqifka boqor Konistantiin oo asaga ay la toosanyd fikradda ilaahyada badan. Sababtoo ah wuxuu boqorkaas kasoo jeeday mujtamac wathani ah oo ilaahyada badan ay agtiisa caadi ka yihiin. Sidaas darteed Konistantiin wuxuu garab istaagay kooxdii aaminsanayd inuu nabi Ciise yahay wiilka Ilaahay, hadana uu asagu laftirkiisu yahay ilaah.

Shirku wuxuu ku dhammaaday go’aamadii ugu muhiimsanaa: garashada ilaahnimada Ciise Masiix iyo ahaanshaha Wiilka Ilaah.

Markii la qaatay afartaas buug, ayaa amar lagu bixiyay in la gubo dhamaan qoraalladii iyo buugaagtii ay wateen culimadii kasoo hor jeedday iilaahnimada nabi Ciise (nabadgalyo korkiisa ha ahaatee). Inta aan afartaas buug la xulinna, waxaa halkaa isugu yimid dad kala wata ilaa 50 buug oo kala duwan. Waxaa amar lagu bixiyay marka in la gubo dhammaan wixii aan ahayn afartaas buug. Islmarkaasna la dilo qofkii lagu qabto asagoo haysta buug khilaafsan afarta buug oo shirka laga ansixiyay. Maalinkaas wixii ka dambeeyayna waxaa dhidibbada loo aasay diinta kiristaanka ah ee maanta dunida ka jirta.

Aragtida Islaamka

Fikrad walba oo kasoo hor jeedda ra'yiga ay qabto kaniisadda afartaas buug ku dhisanna  daaqaddaa laga tuuray, waxaana loo diiday inay soo baxdo.

Saxnaanta iyo toosnaanta afart buug ee la'isku yiraahdo Afarta "Injiilna" waxaa diidaya dhow arrimood:

Markii dhanka diinta Islaamka laga fiiriyo, ma jiraan wax ka yimid Ilaah xagiis oo hadana sheegaya inuu jiro ilaah aan ahayn Ilaaha dhabta ah, halkana ah ee koonka abuuray, rasuulladana soo diray. Sidoo kale Quraanka kariimka ah dhexdiisa waxaa ku xusan in nabi Ciise uu reer banii-israa'iil oo ah dadkii loo diray ugu yeeray inay caabudaan Ilaahay kaligiis. Ilaahay (SW) wuxuu leeyahay:

و "قال المسيح يا بني اسرائيل اعبدوا الله ربي وربكم إنه من يشرك بالله فقد حرم الله عليه الجنة ومأواه النار"| المائدة: 72.

(... wuxuuna Masiixu yiri: reer banii-israa'iilow caabuda Ilaahay [oo ah] rabbigayga iyo rabbigiinnaba. Xaalkuna wuxuu yahay in qofkii u shariik yeela Ilaahay uu asaga Ilaahay ka xarrimay jannada, hoygiisuna uu yahay naarta ...).

Guud ahaanna, Quraanka kariimka ah si faahfaahsan oo qotodheer ayuu uga hadlay nabi Ciise (nabadgalyo dushiisa ha ahaatee). Wuxuu ka hadlay mucjisadii dhalashadiisa oo astaan u ah sarraynta, kalinimada iyo awoodda Ilaaha xaqa ah ee aan koonka lala wadaagin. Wuxuu ka hadlay daahirsanaanta hooyadiis Maryam. Wuxuu ka hadlay nabinamadiisa iyo calaamadihii waawaynaa oo Ilaahay uu siiyay asaga. Sida inuu Ilaahay idankiis ku bogsiiyo dadka baraska qaba, kuwa aan wax arkin, iyo kuwa aan hadli karin. Inuu Ilaahay idankiis kusoo nooleeyo dad dhintay, iyo mucjisooyin kale oo badan.

Waxaa sugan inuu jiro kitaab Injiil ah oo uu Ilaahay u waxyooday nabi Ciise.

Sababaha asaasiga ah ee ka danbeeyay baddalitaanka diintii uu nabi Ciise la yimidna waxaa ka mid ah, ayadoo marka koowaad dadkii nabi Ciise raacay ay la kulmeen cadaadis iyo silcin xad dhaaf ah oo ka imaanayay dhankii yuhuudda iyo dhankii dowladda Roomaanka labadaba. Cadaadiskaas iyo dhibkaas oo ugu yaraan saddex qarni socday. Muddadaas gudeheedana hadba waxbaa laga badalayay diintii dhabta ahayd ee nabi Ciise uu la yimid.

Waxaa kale oo meesha ku jira dowrkii waynaa oo shakhsiga ay kiristaanku u yaqaannaan (Rasuul Bawloos) ama (Paul The Apostle) uu ka qaatay rogitaanka Injilkii nabi Ciise iyo risaaladii loo soo dhiibay. Sababtoo ah ninkaan taariikh ahaan waxaa sugan inuu ahaa nin yuhuud ah oo aad ula dagaallaamay dadkii nabi Ciise raacay. Qayb aad u wayn ayuuna ka qaatay silcintii iyo cadaadiskii dadkaas loo gaystay. Intaas asagoo u gaystay dadkii nabi Ciise raacay,  ayuu hadana si kadis ah wuxuu isugu rogay nin sheeganaya inuu Ciise aaminay, oo rumeeyay. Wuxuuna sheegtay in Ciise laftirkiisa uu la hadlay una sheegay inuu wiilkii Ilaahay yahay, amrayna inuu u adeego diinta kiristaanta.

Aragtida Markhaatiyaasha Yehowah

Markhaatiyaasha Yehowah oo keliya ayaa isku daya inay raacaan tusaalaha nebi Ciise iyo Masiixiyiintii hore.

Markhaatiyaasha Yehowah Erayga "saddexmidnimo" Kitaabka ma ku jiro. Aayadaha waxay caddeeyaan inuu Ilaahay saddex ahayn. Dadku naar kuma gubtaan weligood. Binu'aadanka ma qabaan naf aan dhimanaynin. Kirishtaanka ma caabudaan kuwa ka dhintay. Boqortooyada Ilaahay baa beddeli doonto dowladaha kale oo dhan. Masiixiyiinta runta ah siyaasadda kama qaybqaataan. Masiixiyiinta runta ahi dagaal ma galaan. Ilaahay doonistiisa waa binu'aadanku inay weligood dunida ku noolaadaan. Magaca Ilaahay waa Yehowah. Waxaa cad inuu Ilaahay Qorninkiisa Quduuska ah daafacay sidaynu maanta Eraygiisa daahirka ah u akhrisanno. Hal diin oo run ah ayaa jirta. Diimaha beenta ahi Ilaahay runta kama sheegaan. Waxyaalaha ay barto waxaa ka tirsan runta ku saabsan nafta iyo rajada nolol weligeed ah oo adduun janno ah lagu heli doono. Diinta saxda ah kama cararto inay daaha ka feyddo beentay diimaha sheegaan. Diinta saxda ah waxay muhimmadda saartaa Boqortooyada Ilaahay oo ah rajada keliya oo binuʼaadanka. Diinta saxda ah waxay inagu guubaabisaa jacayl aan xaasidnimo lahayn. Waxay bartaa in la ixtiraamo qabiillada oo dhan, waxayna soo dhoweysaa dadka jinsi kasta, dhaqan kasta, qowmiyad kasta iyo luqad kasta. Jacayl awgiis, xubnaha diinta saxda ah dagaallo kama qaybqaataan. Diinta saxda ah ma laha wadaaddo lacag lagu masruufo. Dadka ku jirana laguma magacaabo cinwaanno kor u qaado ama kuwa kale ka sarraysiiyo. Diinta saxda ah kuwa ku jira marnaba kama qayb qaataan arrimaha siyaasadda. Diinta saxda ah ma ahan dhaqan ama caado la fuliyo, balse waa hab nololeed. Kuwa diinta runta ah ka tirsan Kitaabka xeerarkiisa sare ayay dhan walba ee noloshooda ku xajiyaan. Caabudaadda “Ilaaha barakada leh” qalbigooda kuma cusla, haddaba farxad weyn bay ka helaan. Kuwa diinta saxda ah ku dhaqmo waxay ku jiri doonaan dadka laga tiro badan yahay. Markayna doonista Ilaahay fuliyaan, badanaa waa la yasaa, waa lagu qoslaa waana la silciyaa. Ilaahay waa mid. Mid la mid ahna ma jiro. Ciise waa nebigii Ilaah, ma ahan Ilaaha Qaadirka ah. Ilaahay wuu mamnuucay sanam caabudid. Binuʼaadanku waxay arki doonaan maalin la xisaabin doono. Kuwii dhintay in la tirin karin baa Jannada lugu soo nooleyn doonaa. .

„ Ilaaha Qaadirka ah sinaba uma oggolaan karin waxaas oo kale. Qur'aanku wuxuu ku dhawaaqay: "Qofna ma beddeli karo qaynuunnada Eebbe."-Suuradda 6, Al-Ancaam (Lo'da), aayadda 34. Kitaabka Quduuska ah wuxuu ku dhawaaqayaa mid la mid ah sida soo socota: “Cawska qoyan waa engegay, ubaxuna waa engegay; laakiinse erayga Ilaaheennu weligiisba wuu waari doonaa. ” - Ishacyaah 40:8. Qaar baa isku dayay inay erayga Eebbe been ka sheegaan, laakiin kuma ay guulaysan. Tusaale ahaan, warqaddii kowaad ee Yooxanaa, 1Jo cutubka 5, aayadda 7, ereyada soo socda ayaa mar keliya lagu daray: “Jannada dhexdeeda, Aabbaha, Ereyga, iyo Ruuxa Quduuska ah: saddexdaasna waa mid.” - Erayadani kama muuqdaan mid ka mid ah qoraaladii hore ee Baybalka laakiin mar dambe ayaa lagu daray si loo taageero caqiidada Saddexmidnimada ee beenta ah. Culimadu, waxay og yihiin in ereyada noocaas ahi ay yihiin kuwo been abuur ah, oo tarjumaadaha Kitaabka Casriga ah ay meesha ka saarayaan. Qoraalo badan oo Kitaabka Quduuska ah oo afar ama shan qarni ka weyn Qurʼān ayaa maanta lagu arki karaa matxafyada. Marka Kitaabka Quduuska ah ee maanta la barbardhigo qoraalladii hore, waxaa caddaanaysa in qoraalka aan maanta haysanno uu la mid yahay kii Ilaah u waxyooday addoommadiisii ​​hore inay qoraan. Isbarbar dhig suuradda 10, Yunis (Yoonis), aayadda 94: “Haddaad ka shakido waxaan kuu waxyoonay waydii kuwa akhriyey Kitaabka ka hor.”

Booqo

• Kitaabka quduska Archived Juun 22, 2021 // Wayback Machine

• Markhaatiyaasha Yehowah ee Soomaaliya