Mahathir Bin Maxamed
Qoraalka bogan waa mid uqoran si qaab daran. Fadlan naga caawi turjumaada. |
Waa mid ka mid ah dadka ugu cad cad madaxda dalalka islaamka ee casrigaan, waana mid ka mid ah dadka ugu magaca dheer ummadda muslimiinta dhexdooda ,waa hormariyaha dhanka dhaqaale Wax barasho, Technology ee dalka Malasiya, da'diisu iminka waa 82 sano jir. Waa ra'iisul wasaaarihii Malaysiya intii u dhexeysey 1981 ilaa 2003.
.jpg)
Dadka ayaa waxay ku tiriyaan inuu yahay ninka da'yartii dalkiisa intii wax baranaysay u kala diray dalalka Maraykanka, Ingriiska iyo dalal kale ee caalamka si ay uga soo shidaal qaadaan dhanka wax barshada isla markana ay dalka ku soo celiyaan waxii ay soo barteen sidaa ayay ku gaareen hormarka ay maanta ku taamayaan reer Malaysia.
Dadka muslimiinta qaar badan oo ka mid ah ayaa waxay ku fakaraan in ay helaan madax wayne ama raisul wasaare isaga la mid ah maadaama uu dalkiisa ka gaaray guulo waa wayn,waa ninka aan saaxiib quwadeed (Military) la lehayn Dawladdaha reer galbeedka ee inta badan iminka caalamka islaamka madaxda ka talisa ay xiriirka la lee yihiin,wax uu yiraahdaa haddii aan ka dalbano taageero ciidan ama mid dhaqaale iyaga ayaad hoos imaan oo waxa ay ku amraan ayaad samayn ma doonayo sidaa waxaan rabaa shacabka dalkayga waxa ay raali igaga yihiin
Wax uu aamin san yahay in dhibka dunida Islaamka iminka ka taagan ay masuul ka yihiin Bush iyo Blair iyo inta raacsan waxaana uu ku baaqay marar badan in maxkamad caalami ah la soo hor taago ragaasi waa sida uu sheegay.
Waa kuma Tun Dr Maathir Bin Mohamed
wax ka badalTun Dr Mahathir Bin Maxamed waxaa uu dhashay 20 December 1925 waxaana uu ku dhashay Alor Setar oo ah magaalo madaxda gobolka Kedah oo dhacda dhinaca waqooyiga dalka Malaysia,waxaa uu dhameeyay waxbarashada Dugsiga sare sanadkii 1947 waxana uu sidoo kale wax ka soo bartay machadka Edward VII College ee dhanka daawada oo ku yaala Singapore,markii uu soo dhameeyay wax barashadiisa,ayaa waxaa uu ku soo biiray Dawladda shaqaalaheeda dhanka caafimadaadka,waxaana uu shaqadaasi joojiyay sanadkii 1957.
Dr. Mahathir sanadkii 1944 ayaa waxaa uu xubin ka noqday Ururka Midowga malasiya ee wadaniga ah, (United Malays National Organisation) (UMNO) sanadkii 1964 ayaa waxaa uu ka mid noqday baarlaamka Dawladda Malashiya,
Markii la arkay in Dr. Mahathir uu yahay nin aad u daneeyo wax barashada ayaa sanadkii 1968 laga dhigay gudoomiyaha sare ee gudiga waxbarashada,sanadkii 1972 ayaa waxaa uu xubin ka noqday jaamacda Maxkamada iyo waliba jaamacada Malaysia,sanadkii 1974 ayaa waxaa uu noqday gudoomiyaha jaamacada gudigeeda.
Sanadkii 1976 ayaa waxaa loo magacaabay inuu noqdo Ra'isul wasaare ku xigaynka dalka isla markaa ah wasiirka wax barashada.
16 July sanadkii 1981 ,ayaa waxaa uu noqday Dr. Mahathir Bin Muxammed Raisuul wasaarihii afaraad ee dalka Malaysia,
Sanadihii 1997/1998 ayaa waxaa uu sameeyay Dr Mahathir Badhiga caalamiga ah ee gargaarka dalka Malasiya kaas oo tusaale fiican u noqday horukaca dhaqaale ee dalka Malaysia.
Oct 31, 2003, ayaa waxaa talada dalka Malaysia ka dagay Raiisul wasaarahii dalkaasi Dr Mahathir isagoo noqday ninkii 4 aad oo dalkaasi jagadaa ka soo qabta laakiisne gaarsiiyay hor mar ay dadkiisu ku naaloonayaan ilaa iyo maantadaan oo ay Daxay gacmeedka gaareen,waxaana uu dalkiisa ka dhigay dalka 17-aad ee dhaqaalaha caalamka ugu wayn .
Sidee buu ku gaaray dalka Malaysia hormarka dhaqaale ee uu maanta ku tiigsanayo ?
wax ka badalSu'aashaasi iyo kuwa kaleba waxaa waraysi dheere ay la yeelatay Tv-ga A.jazeera sanadii 2006-da kaga jawaabayo .
Su'aal:- Sida aad og tahay dunida carabta waxaa haysta mushkilad,idinka waxaad lee dihiin khibrad iyo tijaabo ku saabsan dhanka dhaqaalaha iyo Siyaasadda sidee baa ay ku soorta gal noqotay arintaasi ?
Mahathir: waxaan u malayn in dhibka na haysta waxaa uu ka dhashay markii aan raaci waynay diinteena oo aan qayb qayb u dagaalay,oo ay dadku diinta qofba sida ay la tahay u fasirtay ,sida qaar waa Suni qaar waa Shiicada,calaawiyiinta,sidaa owgeed ayaan waxaan waynay is cafintii iyadoo islaamku na farayo isa saamix ,ayaan dagaalay oo aan waynay nabadii haddii nabad la waayana waxaa la waayayaa hormarka arinta koowaad waa in aan helnaa degenaansho oo aanan is dagaalin, dhulkeena Malaysia waxaa ka jirta kala duwanaan dhanka diimaha,dhiiga thaqaafada,iyo afka ,sidaa iyada oo ay tahay ayaan waxaan arinta koowaad ka dhignay in la helo daganaasho ku dhisan isa saamixitaan,isla markaana aan wada qayb sano khayraadkeena iyo maamulkeena sidaa ayaa uu ku kobcay dhaqaalaha dalkeena
Su'aal:-Laakiin waxaa adag jawi ka madax banaan laaluush iyo is daba marin dhanka maamulka iyo dhanka dhaqaaleba waa maxay arinta aad uga takhalusteen arintaasi ?
Mahathir:- Waxaa muhiim ah la helo maamul fiican si looga hortago is daba marinta laalusha mida ugu muhiim san waa in la hor marariyaa maamulka,malasyia waxaan xadayn ku sameenay adag dhamaan howlaha tusaale ahaan haddii aad doonayso in aad iibsato dhul arimaha kugu waa jibka ah waa in la helo ogalaanshu iyadoo wakhti xadidan loo qoondeeyay dhamaan howsha haddii la ogaado in howshu si deg deg ah ku socoto ama si dhaqso ah lagu sameeyo waxaa la dareemayaa in ay meesha ku jirto laaluush iyo is daba marin waa ay adagtay in qaanuun oo kaliya looga taqaloso laaluusha iyo is daba marinta laakiin wadankeena Malaysia waxaan ka samaynay haayada la dagaalanka musuqa ( ANTI CORRUPTION ANGACY )
Su'aal:-Qiyaastii dadka reer Malaysia ee tirade yar ee shiinaha ka soo jeeda sanadki 1970 waxay ahaayeen 95% dadka ugu dhaqaalaha badan dalkaasi halka ay dadka Malaya ay ahaayeen kuwa aad u hooseeyo maanta xaaladaasi xagee maraysaa?
Kuala Lumpur, caasimaada Malaysia
wax ka badalMahathir:-xaalada dhaqaale ee dalka aad bay u fiican tahay iminka Shiinuhu waxay garawsadeen in la is caawiyo xiligii hore 1% ayaa waxaa dhaqaatiir ahaa dadka ree Malaya inta kale ee dhimana waxay ahyaana waxay ahayen Shiinaha iyo Hindinta,99%,laakiin iminka dadka reer Malaya ee ugu badan way soo siyaaday ilaa 40% dhanka dhakaatiirimada waxaan siinaa furada ugu badna dadka reer Malaya maxaa yeelay waxaan u sheegnay dadka kale ee tirade yar in haddii ay kaligood wax haystaan dhib imaanayo laakin haddii dhamaan wax la wada haysto oo la siman yahay in laga bad baadayo ku dirirka dhaqaale
Su'aal:-Intee le ay le eg tahay Miisaaniyada aad ku bixisaan dhanka wax barashada?
Mahathir:-Aad bay muhiim u tahay Aad bay muhiim u tahay Dawladdaan waxay ku bixisaa 25% wax barashada miisaaniyadeeda
Su'aal:-Qiimahaasi waa kan ugu sarayo dunida oo idil soo sidaa maahan ?
Mahathir:-haa waa qiyaas aad u sarayso waagii hore maanan lahayn jaamacad balse waxaan u dirnay dhalinyaradeena wax baranayso dunida oo idil meeshii jaamacad leh .
Su'aal:-Sidee isugu xirtaan Siyaasadda diinta iyo Dawladda maadama dalku yahay dal diimo badan ka jiraan?
Mahathir:-kaniisadu waagii hore yurub waxay ahayd mid ay dowladu soo galiso maamulka laakiin marar ayaa ay iska hor imaan jireen oo dhib ka dhalin jirtay dhanka maamulka sidaa darteed ayay u kala saareen Siyaasadda iyo diinta,sidaa awogeed ayaa qaar ka mid ah muslimiintu waxay kala saareen Siyaasadda iyo diinta,arintaasi maahan mid macquul ah maxaa yeelay islaamku waa mid balaaran waa dastuurka nolosha mana suurtagalayso in la kala saaro diinta iyo wax kale arinta ugu muhiimsan waa tan ku saabsan sidii aan uga faa'iidaysan lahayn diinta islaamka,laakiin maahan in la leex leexiyo tafsiirka diinta islaamka, Musatafe Atatoork waxaa uu malayn jiray in turkey ay tahay dowlad calaami ah oo aan diin shaqo ku lahayn sidaa darteed uu hor mar ka gaaro siyaada sida yurub oo kale waxaana uu u malayn jiray Ataroork in ay tahay diintu caqabada kaliya ee hor marka dalkiisa hor taagan waraysigu mid aad u dheer buu ahaa waxaan ka soo qaaadanay oo kaliya intaas.
Sidee haddii aan Soomaali nahay ku gaari karnaa Hor marka uu tiigsaday dalka Malaysia ?
wax ka badalbuug la yiraahdo( Nasharah Sharqul awast) Middle East Review 1981) oo sanad kasta dalalka carabta falanqayn ku samayn jiray waagaasi ayaa sanadii 1981 daabacadiisii waxaa uu ku sheegay In soomaaliya ay gaari doonto 2012 horumar aad u baaxad wayn sida ay ku socotay marka loo eego xiligaasi, balse iminka way mooqataa in aysan rajada buugaa uu moojiyay aysan hayn mid wax ka soo naasu cad yihiin maadaama dalka soomaaliya ay cad cad u kala jareen hogaamiyaal kooxeedyo tantiisa gaar ah ka door biday tan umada soomaaliyeed soo idil.
Xiligii dahabiga ahaa ee Soomaaliya soo maray waxay ahayd sanadii 1974 markii 25000 oo macalin ay ku dhaqaaqeen dhamaan gobolada dalka soomaaliya si dalka loola dagaalamo wax quris akhris la'aanta Soomaaliya waxaana loogu magac daray (Ololihii Horumarinta reer Miyaga) [ Rural Development. Campaign.] waxaana ka faaiidaystay dad aad u badan iyadoo ay socotay mudu sideed bilood waxaana arintaasi soorta galiyay eebe ha u naxariistee madax waynihii Soomaaliya Marxuum Maxamed Siyaad Barre dowladii Soomaaliya ayaa waxya ku bixisay miisaaniyad dhan 5225 Malyan oo shilin Soomaali ah
(Middle East Review 1981) ayaa waxaa uu sheegay in sanadii 1969 markii ay ardayda Soomaaliyeed dhameeyeen waa sida uu qoraye ( 546,51 ) waxaana ay kur u sii keceen 1970 iyoo gaaray (285,003) Balse buuga isagoo qoraalkiisa sii wada ayaa waxaa uu sheegay sanadii la daabacayay ee 1981 in ay dhamaayeen ardayda soomaaliyeed 400,000 Sanadkii 1970 waxaa dugsi sare dalka oo idil ku yaalay sida aan ka soo xiganay buuga 10 dugsi sare oo ay Muqdisho 3 ku taalay halka Hargaysana 2 ku taalay 5ta kalana gobolada dalka ay ku kala yaaleen. balse 1979 ayaa waxaa si deg deg ah kor ugu kacay dugsiyada sare ee soomaaliya waxayna gaareen 37 dugsi sare. waxaa meesha aan joogu na geeyay waa dagaalada iyo dirirtii aan galay waxaana oo dhamaan xaartay aqoontii iyo aqoonyahanadii,Tusaale Malaysia iyada ayaa dadkeeda in ay wax ka soo bartaan dibada ugu diir jirtay laakiin Soomaaliya kii wax yaqaanay ayaa intii uu yaqaanay wadamada reer galbeedka uga bariis raadsaday aqoonyahanada soomaaliyeed iyaga oo kaashanayo EEBE iyo diinta islaamka ku dhaqan keeda ayay ka saari karaan dhibka soomaaliya haysta bedelkii jaahiliin aan waligood qalin iyo buug qaadan ay qaribi lahaayeen dalkeena.
Diinta islaamka ayaa waxay na faraysaa in wax la barto iyadoo EEBE wayne quraanka uu ku daray soo rad la yiraado (IQRA) Akhir oo macaneheedu yahay baro,barshada aqoonta diini iyo maadiba umada muslimiinta waa mid ku waajib ah maxaa yeelay qofku inta oo jaahil yahay isaga ayaa cadow isku ah marka laga tago dadka kale dhibka uu ku hayo.
Hormarku maahan mid si sahlan lagu gaari karo,tusaale ahaan dalkeena Soomaaliya waxaa aad ugu muhiim san in marka la doonayo in hormar lagu tiigsado waa in marka hore bulshadeena laga soo wada dhisaa dhanka aqoonta waxaan wada og nahay in dadka Soomaaliyeed qiyaastii inta badan ay yihiin dad wax dhagaysta oo kaliya waxa loo yaqaano (Bowsi ama cilmi dhigeed) anakoo halkaasi ka shidaal qaadaanayo waa in dadka marka hore lagu dhiiri galiyaa wax barashad iyo ahmiyada ay lee dahay waxaan u soo taagnaa dad soomaali ah oo Nairobi joogay oo tagay Dalka Maraykanka markii ay halkaasi tageen ayaa ay dadkii kale fahmi waayeen ee Maraykanka ahaa markaas ayay iyagoo talo siinayo dad kale oo ehelkooda ah waxay ku yiraadeen war luuqada iska soo dhisa Soomaalidu inta badan dalalka shisheeye waxay u aadaan sidii loo tabcan lahaa lacag oo kaliya balse maahan in taas oo kaliya in laga fakaro lacagta aad shaqayn 5 sano ama 10 sano hal maalin ayaa la dhici karaa laakiin aqoonta aad baranyso 1 sano ama 4 sano maahan mid laga dhici karo sidaa darteed waa in dadku isku howlaan dibada jooga in ay noqdaan sidii dadkii Reer Malasiya ee dibada inta ay wax ka soo barteen dalkoodii ku anfacay,