Xaliimo Ismaaciil Ibraahim
Xaliimo Ismaaciil Ibraahim oo ku magac dheer “Xaliimo Yareey” waa Guddoomiyaha Guddiga madaxa bannaan ee doorashooyinka qaran. Waa gabadhii ugu horreysay ee xilkaas qabata taariikhda Soomaaliya. Horay waxa ay u aheyd guddoomiyaha guddiga farsamada ee dhismaha maamul goboleedka Galmudug, iyada oo sidoo kale noqotay guddoomiyaha guddiga farsamada ee xulitaanka baarlamaanka federaalka ah doorashadii 2012ka.Waa hooyo dhashay saddex carruur ah oo saygeeda Injineer Cabdulaahi Ismaaciil Cashuur lagu dilay magaalada Muqdisho 18ka Nofeembar 2014kii. Cashuur wuxuu la shaqeeyay wasaarada arrimaha gudaha iyo maamulka gobolka Banaadir, wuxuuna kaalin weyn ku lahaa dhismaha jidadka iyo bulaacadaha magaalada Muqdisho.
| Xaliimo Ismaaciil Ibraahim | |
|---|---|
 in 2018 | |
| Ku dhashay | Mogadishu |
| Dhalsho | Soomaaliya |
| Loo yaqaano | Guddoomiyaha Guddiga madaxa bannaan ee doorashooyinka |
Taariikh nololeedkeeda
wax ka badalXaliimo Ismaaciil waxa ay 23kii Diseembar 1956dii ku dhalatay magaalada Muqdisho, gaar ahaan isbitaalka hooyada iyo dhallaanka ee Martiini ee uu dhisay gumeystihii Talyaaniga 1912kii. Waxa ay ku barbaartay xaafada isku-raranka ee degmada Xamaweyne. Waxa ay ku kortay guriga abtigeed oo shaqaale ka ahaa wasaarada caafimaadka ee Soomaaliya maadaama hooyadeed iyo aabbeheed ay kala tageen iyada oo uurka lagu sido.
Waxbarashada
wax ka badalWaxa ay waxbarashada dugsiga hoose ku qaadatay dugsiga xanaanada oo la dhehi jiray Finta Kuwaataro Maajo Intii u dhaxeysay 1965-1966. Dowladdii Kacaanka ayaa mar dambe dugsigaas ugu magacdaray Xaaji Barsane. Shiikh Xasan Xaaji Barsane wuxuu ahaa halgamaa la dagaalay ciidamada gumeysiga Talyaaniga islamarkaasna ka hortagay iskuday boqortooyada Itoobiya ku doonaynaysay inay ku qabsato xuduudka Soomaaliya ee gobolka Hiiraan. Waxa ay 1967-1968 waxbarashada dugsiga dhexe ku qaadatay dugsiga Media Centrale (Mardambe ayaa magaca laga badelay oo loo bixiyay dugsiga Bartamaha). Waxa ay ka qalinjabisay dugsiga saree ee Raage Ugaas sanadkii 1967.
Xaliimo waxa ay shahaadada koowaad ee jaamacada ku qaadatay cilmiga beeraha iyada oo ka qalinjebisay Jaamacada Ummadda Soomaaliyeed sanadkii 1981dii. Waxa ay kadib heshay deeq waxbarasho oo dalka Talyaaniga ah, waxa ayna jaamacada shahaadada heerka labaad ee jaamacada (Master’s degree) ee cilmiga dhaqaalaha iyo beeraha ka qaadatay jaamacada Turino sanadkii 1983dii.
Xirfad shaqo
wax ka badalWaxa ay Xaliimo Soomaaliya dib ugu soo noqotay isla sanadka 1983dii kadib markii ay soo dhamaysatay waxbarashada ay dalka Talyaaniga u joogtay. Shaqadeedii ugu horreysay waxa ay ka bilowday Jaamacada Ummada oo ay ka noqotay kaaliye bare (assistant lecture). Saddex sano kadib ayay noqotay bare buuxa oo jaamacada ka tirsan iyada oo dhigi jirtay cilmiga beeraha iyo dhaqaalaha. Waxa ay shaqadaas haysay ilaa iyo jaamacada ka xirantay 1991 markaas oo dowladdii keliteliska ahayd ee Maxamed Siyaad Barre la riday. Inta ay jaamacada ka shaqeynaysay Xaliimo waxa ay qabatay shaqooyin dhowr ah oo mutadawacnimo ah. Shaqooyinkaas waxaa ka mid ah mashruucii weynaa ee bacaad-celinta Shalaanbood ee gobolka Shabeelada Hoose, kaas oo ku guuleystay inuu joojiyo bacaadkii ku sii durqayey waddooyinka isku xira Muqdisho iyo jubbooyinka. Waxa ay Xaliimo sidoo kale ka mid ahayd dhallinyaradii ka qeyb-qaadatay olalaha barashada afsoomaaliga ee loo diray dhulka miyiga ah si ay dadka reer guuraaga ah usoo baraan qoraalka afsoomaaliga oo la hirgeliyay 1973dii. Waxa ay sidoo kale la shaqeysay Waaxda Bulshada iyo Horumarinta dadka ee xibsigii talada hayay ee Hantiwadaaga Soomaaliyeed.
Waxa ay 1992 ka mid noqotay howlwadeennada Soomaalida ah ee howlgalka Qaramada Midoobay ee Soomaaliya (United Nations Operations in Somalia; UNOSOM). Waxa ay ahayd sarkaalka howlgalka ku qaabilsan arrimaha siyaasada. Waxa ay si gaar ah uga shaqeysay arrimaha dib- u-heshiisiinta iyo dhismaha goleyaasha heer gobol iyo degmo, howlahaas oo si gaar ah loogu dhiirogelinayay islamarkaasna qor loogu qaadayay kaalinta haweenka ee hoggaaminta siyaasadeed iyo talo ku-yeelashada go’aamada maamulka. Mudada ay la shaqeynaysay UNOSOM waxa ay isu keentay haween Soomaaliyeed oo hoggaamiyeyaal ah kuwaas oo ka kala yimid gobolada dalka oo dhan si ay ugu yeeshaan cod mideysan iyo kaalin xoog leh oo muuqata dedaalada dib-u-heshiisiinta kooxaha siyaasada.
Sidoo kale waxa ay Xaliimo xubin ka ahayd guddiga ka shaqaynayay heshiisiinta hoggaamiyeyaasha Cali Mahdi Mohamed iyo Janaraal Maxamed Faarax Caydiid oo ku dagaalamayay islamarkaasna qad cagaaran kala dhex dhigay magaalada. Xaliimo waxa ay isaga tagtay Soomaaliya sanadkii 1996dii markaas oo ay Qaramada Midoobay joojisay howlgalka UNOSOM, isagana baxday Soomaaliya iyada oo ay dagaaladuna sii kordhayeen. Waxa ay u guurtay dalka Mareykanka oo ay ku nooleyd ilaa 2007dii.
Bulshada rayidka/Siyaasad Xaliimo Ismaaciil waxa ay xubin ka ahayd ururada bulshada rayidka wixii ka dambeeyay markii dowladda militariga ay dhacday. Waxa ay ka mid ahayd koox haween ah oo ay hoggaamineysay Xaliimo Cabdi Caruush oo aasaasay ururka IIDA bishii May sanadka 1991. Ururka wuxuu ka shaqeeyaa horumarinta danaha iyo xirfadaha haweenka Soomaaliyeed, nabadiinta iyo heshiisiinta bulshada, difaacida iyo u doodida xaquuqda aadanaha iyo dhiirogelinta ka qeybgalka haweenka ee arrimaha siyaasada, dib u heshiisiinta qaran, dib-u-dhiska iyo horumarinta dhaqaalaha dalka.
Waxa ay 1995 hogaaminaysay koox haweenka Soomaaliyeed ah ee ka qeybgalay shirwaynihii Aayaha Haweenka ee dalka Shiinaha. Wixii markaa ka dambeeyay waxa ay u guurtay dalka Mareykanka maadaama ay sii kordheen dagaalada iyo colaadaha sokeeye. Waxa ay Soomaaliya dib ugu soo noqotay 2007dii, iyada oo noqotay xiriiriyaha howlaha ururka IIDA.
Waxa ay maamushay mashaariicda IIDA ee dhanka waxbarashada, caafimaadka iyo xaquuqda haweenka ee isla gobolkaas. Waxa 2011dii Xaliimo loo doortay inay noqoto guddoomiyaha Isbaheysiga Ururada Bulshada Rayidka oo ujeedka loo dhisay uu ahaa in la mideeyo codka iyo awooda, iyo dedaalka ururada bulshada ee ku aadan in Soomaaliya ay ka baxdo dowladnimada ku-meel-gaarka ah oo ay yeelato dowlad joogta oo aan qabyo ahayn.
Xaliimo waxa ay 2012kii guddoomiye ka noqotay Guddiga Farsamada ee u xilsaarnaa hubinta iyo soo-xulida xubnaha baarlamaanka federaalka ah ee dowladda Soomaaliya. Waxa uu guddigaas ku guuleystay dhismaha baarlamaankii ugu horreeyay ee lagu doorto gudaha Soomaaliya wixii ka dambeeyay markii ay dhacday dowladdii militiriga aheyd 1991. Wuxuu baarlamaankaas sees u noqday dhismaha dowlad buuxda oo ay Soomaaliya yeelato taas oo heshay aqoonsi caalami ah. Waxaa dowladaas madaxweyne ka ahaa mudane Xasan Shiikh Maxamuud.
Xaliimo iyo koox kale oo haween ah ayaa Juun 2014kii aasaasay Ururka Hoggaanka Haweenka Soomaaliyeed (SWLI) oo kala shaqeeya haweenka
Soomaaliyeed iyo hay’adaha caalamiga ah si loo taageero kaalinta haweenka dhanka siyaasadda iyo howlaha kale.
Xaliimo waxa ay sidoo kale noqotay guddoomiyaha guddiga farsamada ee shirka maamul u sameynta gobolada dhexe. Guddiga ayaa sidoo kale maamulayay soo xulida ergooyinka doortay xildhibaanada Galmudug, iyaga oo sidoo kale maamulay doorashada madaxweynaha iyo madaxweyne xigeenka maamul goboleedkaas.
Baarlamaanka Federaalka ah ee Soomaaliya ayaa 6 Luulyo, 2015ka ansixiyay guddiga madaxa banaan ee doorashooyinka qaran oo ka kooban 11 xubnood. Guddiga waxaa horey usoo magacaabay wasaarada arrimaha gudaha ee dowladda federaalka ah ee Soomaaliya. Isla 25kii Bishaas ayay xubnaha guddiga u doortay in Xaliimo Ismaaciil Ibraahim noqoto guddoomiyaha guddiga doorashooyinka qaran.
Waxa uu guddiga u xilsaaran yahay in uu Soomaaliya gaarsiiyo doorasho qof iyo cod ah sanadka 2020ka. Waxaa loo arkaa Xaliimo Ismaaciil inay tahay gabadha ugu awooda badan xilligan dhanka siyaasada, waana gabadhii ugu horreysay ee guddoomiye u noqota guddiga.